WERSAL ====== Paac wersalski (wt.-nd. 9.45-17.30, w. zamkn; 30F, nd. p ceny i wstp wolny dla osb do lat 18). Dojazd RER ligne C5 do Versailles Rive Gauche, (40 min), po wyjsciu ze stacji w lewo i zaraz potem w prawo do paacu. W biurze na prawo od rue des Reservoirs mona dosta mapy parku. Do wyboru kilka tras zwiedzania a przewodnik nie jest obowizkowy. Tempo zwiedzania - zmuszenie poruszania si z tumem. Grand Trianon: 9.45-12.00 i 14.00-17.30; Petit Trianon tylko po poudniu; w wita zamknita, 10 F kady. Synny zesp paacowy, wzniesiony w II poowie XVII w. na polecenie Ludwika XIV i rozbudowany przez jego nastpcw. Wersal odwiedza rocznie 4 mln. turystw Ley 15 km na zachd od Parya- dojazd drog N10 lub autobusem miejskim z Porte de St. Cloud. Mona wsiasc w RER linia 5 (C) jadaca do stacji Versailles Rive Gauche. Kolej kursuje co 20 min., podroz trwa 35 min., bilet w obie strony 20F. Wspanialy palac Ludwika XiV - Wersal - Versailles w pelni odzwierciedla absolutna wladze monarchy i jego slynne powiedzenie: ,,L'Etat, c'est moi'' (Pastwo to ja). W 1661 r Ludwik XIV postanowi zbudowa tutaj swo rezydencj na miejscu paacyku myliwskiego Ludwika XIII. Gwnymi architektami byli: Le Vau i J. Haurdin Mansart, dekoratorem Le Brun, a ogrody i miasto rozplanowa A. Le Notre. Przy budowie pracowao 30tys ludzi. Od strony ogrodu korpus paacu wraz ze skrzydami pn. i pd. tworzy imponujc 580m fasad. Wntrze kaplicy St. Louis'a zaprojektowa Mansart. Ten sam architekt by autorem Sali Lustrzanej d. 75m, ktrej 17 okien ma odbicie w 17 lustrach. Przez Salon Pokoju wchodzi si do apartamentw krlowej, a przez Salon Wojny do apartamentw krla. W skrzydle pnocnym znajduje si opera, zaprojektowana przez Gabriela. Zwiedzanie paacu moe by podzielone na 4 czci: ***Kaplica (1689-1710) ***Due Apartamenty z Galeri Lustrzan i salonem Herkulesa (wstp wolny), apartament krla i gabinety wewntrzne Ludwika XV (wizyta z przewodnik.) Muzeum Historii Francji od XV w. do czasw wspczesnych (wstp wolny) ***Mae apartamenty Ludwika XV, Ludwika XVI i Marii Antoniny, apartamenty Mme de Maintenon i Mme du Barry. ***Opera krlewska (wizyty-konferencje, godziny zmienne) Ogrd zajmuje okoo 100ha powierzchni. Symetryczny ukad cieek, klombw, trawnikw, drzew i powierzchni wodnych skada si na harmonijn cao. Ogrody rozplanowane przez Le Notre s prototypem ogrodw francuskich, odkrytych zreszt w Italii. Kwietniki geometryczne i baseny wodne (przez Le Brun i Mignard) harmonizuj doskonale z architektur zamku. W parku "Duy Kana" przedua perspektyw "Tapis vert" - dywanu zielonego. (park otwarty dla samochodw). Grand Trianon - pawilon letni zbudowany przez Mansarta w 1687 r. dla Ludwika XIV, ktry tam odpoczywa. Fasady pokryte marmurem biaym i rowym. Mieszka tu rwnie Napoleon, po ktrym pozostao duo pamitek - Decor Empire. Petit Trianon - skonstruowany przez Gabriela i ozdobiony przez Guiberta dla Ludwika XV i Mme Pompadour (1768), a podarowany przez jego nastpc Marii Antoninie, ktra go urzdzia.we wntrzu oryginalne meble i boazerie. Na uwag zasuguj ogrd angielsko-chiski i "Le Hameau" - wioska - zesp budowli w stylu wiejskim, wzniesiony nad Wielkim Jeziorem. Od 1682-1789 rezydencja francuskich monarchw i faktyczna stolica Francji. W tym palacyku lowieckim zbierala sie szlachta, przescigajaca sie w holdach skladanych krolowi. Wersal symbolizuje ogromne bogactwo i zbytek, ktore w koncu doprowadzily do Wielkiej Rewolucji. 1783 - traktat koczcy wojn o niepodlegoc USA. 5.X.1789 kobiety paryskie zmusiy Ludwika XVI i Mari Antonin do przeniesienia si do Parya - do Tuileries. Od IX.1870- III.1871 Wersal by gwn kwater wojsk pruskich i tu w Zwierciadlanej Sali proklamowano 18.I.1871 Cesarstwo Niemieckie. W czasie Komuny Paryskiej paac by siedzib rzdu i parlamentu Francji - wersalczycy. Dopiero w 1879 r. wadze Republiki przeniosy si do Parya. 28.VI.1919 r w Zwiercidlanej Galerii podpisano traktat wersalski, koczcy I wojn wiatow. Polskimi przedstawicielami byli Ignacy Paderewski, Roman Dmowski i Wadysaw Grabski. Zes skada si z: 1)gwnego gmachu gmachu paacowego - Wielkie i Mae Apartamenty, Galeria Zwierciadlana, kaplica, sala operowa, 2) rozlegych ogrodw w stylu francuskim i angielskim - liczne fontanny, kaskady, rzeby ogrodowe, 3) paacykw Grand Trianon i Petit Trianon 4) wiejskiego gospodarstwa "Hameau" Marii Antoniny Muse National du Chateau de Versailles Trasy zwiedzania: Wejcie A - wt.-nd. I grupa 9.45, ostatnia 15.30 - apartamenty krlewskie, opera, galeria zwierciadlana, Grands Appartaments Wejcie B - wt.-pt. o godz. 14 - apartamenty pani Pompadour i pani du Barry, o 15.30 - komnaty krlewskie i Delfina Udostpnione do zwiedzania apartamenty krlewskie i Muzeum Historii Francji utworzone przez Ludwika Filipa, to 140 sal, z czego 26 powiconych jest Rewolucji i Cesarstwu (otwarte w 1986r), a 25 jest urzdzonych wg. Ludwika Filipa. Apartamenty Krl, Galeria Zwierciadl., Wielkie Apartamenty, Opera (skrzydo pln): wejcie obok kaplicy zamkowej, z empor krlewsk nad plafonem. Przez przedsionek kaplicy przejcie do salonu Herkulesa (plafon "Apoteoza Herkulesa") 7 salonw: Obfitoci, Diany (popiersie Ludwika XIV), Marsa (portrety Ludwika XIV i Marii Leszczyskiej), salon Merkurego, Apolla (portrety Ludwika XIV), Salon Wojny na poctku Galerii Zwierciadl i zamykajcy j Salon Pokoju, tworz najsynniejszy zesp wntrz zamku. Na sklepieniu galerii malowida wydzrze z okresu Ludwika XIV (Le Brun), naprzeciwko kadego okna tafla lustrzana. Z Salonu Pokoju przejcie do apartamentw krlowej. Ptna Bouchera - portret Marii Antoniny z dziemi. Sala koronacyjna - "Koronacja Napoleona", "Rozdanie orw", "Bitwa pod Abukir". Sala powicona wydarzeniom z 1792r. Apartamenty krla : 2 antyszambry, Komnata Zegarowa z wielkim zegarem astronom., sale w stanie z 1780r z naznakomitszymi meblami XVIIIw. Salon muzyczny Adelajdy Francuskiej, crki Ludwika XV. Dawne apartamenty markizy de Maintenon zajmuje galeria portretu XVIw. Mae apartamenty krlewskie z biao zotymi boazeriami. W operze krlewskiej rzeby z atelier Pajou. Apartamenty Delfina i Medames, crek Ludwika XV oraz Muzeum Historii Francji znajduj si w skrzydle poudniowym. Przez pokoje Delfina przejcie do Dolnej Galerii, pod Galeri Zwierciadlan. Na kocu galerii w antyszambrze Mme Victoire synny obraz "Herbata u ksicia Conti" z portretem 6-letniego Mozarta grajcego na klawesynie. Najwysz kondygnacj poudniowego skrzyda zajmuje ekspozycja powicona historii Francji za czasw Rewolucji i Cesarstwa: szkic Davida do obrazu "Przysiga w sali gry w pik", portret Ludwika XVI" Carpeaux, "mier Marata", J.L Davida, galeria portretw wybitnych postaci (m.inn. portrety ksicia Jzefa Poniatowskiego). 2 dugie galerie zajmuj serie akwarel Bagettiego z przebiegu kampanii woskiej. Kolejne sale powicone wojnom okresu Dyrektoriatu, Konsulatu, Cesarstwa (np. "Napoleon na mocie Arcole"). Sale Cesarstwa - panorama wojen napoleoskich, portrety rodziny cesarskiej, wizerunki Napoleona, wizerunki dygnitarzy epoki, epizody wojenne, wydarzenia z ycia rodziny krlewskiej np. "Wjazd Napoleona i Marii Luizy do Trianon w dniu ich lubu, 2.04.1819r.". Kolejne sale powicone historii Francji od roku 1815 do 1914. GRAND TRIANON - Muse historique du Chateau de Versailles otwarte 9.45-17.30 Dzieo J. Mansarta (1687), odrestaurowane 1963-66, z rekonstrukcj tkanin ciennych, obiciowych, dywanw. Wyposaenie wntrz z epoki cesarstwa. W jednej z sal dekoracja cienna Lassurance'a oraz meble zdobione malachitem - dar Aleksandra I dla Napoleona. PETIT TRIANON - Muse national du Chateau de Versailles - 14.17.30 Pawilon wzniesiony 1762-68 wg. projektu Gabriela, ofiarowany przez Ludwika XVI Marii Antoninie, stanowi cz duego projektu zaoenia w Wersalu wzorowej fermy i ogrodu botanicznego. Pawilon by ulubion rezydencj Marii Antoniny; we wntrzu przez ni urzdzonym oryginalne meble i boazerie. W pobliu Petit Hameau - wioska Marii Antoniny. MUZEUM POJAZDW - Muse des Carosses - Grandes Ecuries du Roi, Place des Armes Dawne stajnie Ludwika XIV, przeznaczone na 2500 koni, mieszcz powozy i karoce, lektyki XVII-XIX w, m.in. powz koronacyjny Karola X (1825), berlink lubn Napoleona i Marii Luizy (1810), suce nastpnie jako powz slubny Napoleona III i cesarzowej Eugenii. Cz pomieszcze zajmuje Muzeum Rzeb Parkowych, gdzie zostay zgromadzone dawne rzeby ogrodowe, elementy labiryntu, fontann. Rywalizujc atrakcj w miecie Versailles jest snobistyczna herbaciarnia w Hotel palais Trianon (1919 negocjacje przed podpisaniem traktatu). Hotel przy wejciu do parku, na kocu bd. de la Reine. Za ok. 65F dua taca patisseries (ciastka), ktra zaspokoi najaroczniejszych. Wrd ludnoci dominuje arystokracja z przedrewolucyjnymi tytuami, lekcewaca wyksztaconych przez Napoleona lub pniej. W Dzie Bastylii obie grupy nosz si w barwach rodowych, czarnych wstkach i krawatach. PARY ===== Paryz lezy w polnocnej Francji, oddalony o 200 km (2 do 3 godzin jazdy pociagiem) od Kanalu La Manche oraz od Brukseli. Ze stolicy mozna dotrzec do kazdego wiekszego miasta w nie dluzej niz 12 godzin. W Paryu i regionie paryskim mieszka 1/5 wszystkich Francuzw. Mieci si tu wikszo urzdw, szkl, firm, bankw. Francja jest jednym z najbardziej scentralizowanych pastw w Europie. Waciwy Pary mieci si w obrbie Bulwaru Obwodowego (Boulevard Peripherique). Paryz jest podzielony na 20 dzielnic (arrondissements). Numery rosna spiralnie w kierunku ruchu wskazowek zegara poczawszy od pierwszej (premier) dzielnicy, w ktorej miesci sie Luwr (Louvre), a skoczywszy na zewnetrznych, stykajacych sie z przedmiesciami. Numer dzielnicy podaje si zawsze w adresie: 75001 - Jedynka, itd. Najbardziej atrakcyjne dla zwiedzajacych jest pierwsze osiem dzielnic. Sekwana (Seine) plynaca ze wschodu na zachod rozdziela miasto na 2 czesci: Rive Gauche - Lewy Brzeg lezacy na poludniu i Rive Droite - Prawy Brzeg na polnocy. Poruszanie si po Paryu: Za pomoca sprawnie funkcjonujacego metra (Mtropolitan) przemieszczasz sie z jednej dzielnicy do drugiej, kazda stacja kolei podziemnej posiada dokladna mape. 13 linii metra (2 rozdwojone na kocu) oznaczone s kierunkami (direction) od nazw pocztkowej i kocowej stacji. Plan metra mona dosta bezpatnie na kadej stacji, kocowych przystankach autobusw, dworcach SNCF, lotniskach. Plansze z planami s na kadym peronie metra i przy gwnych wyciach. W wagonach nad drzwiami s schematy linii. Stacje metra s dobrze oznakowane. Biao-pomaraczowa tabliczka na stacji oznacza poczenia, niebiesko-biaa - kierunek do wycia. Metro dziaa od 5.30-0.30. Oprcz metra zwykego obsugujcego Pary z najbliszymi przedmiciami - strefy 1-2, istnieje te RER - Ekspresowa Sie Regionalna obsugujca cay region paryski - strefy 1-5, poczone z metrem podmiejsk sieci kolejow SNCF. 4 linie RER oznaczone s literami A, B, C, D i nazwami kierunkw, ktrych jest wicej ni 2 - linie rozdwajaj si i potrajaj. Stacja metra moe suy za schronienie w razie ulewy lub punkt zborny wycieczki. Bilety kupuje si na wszystkich stacjach metra, kocowych przystankach autobusw, tabakach (Tabac). 1 bilet kosztuje 6F, karnet na 10 przejazdw 36.50F. W metrze wystarczy tylko 1 bilet niezalenie od iloci przesiadek, natomiast w autobusie kasuje si 1-3 bilety. W metrze i autobusach jest tylko druga klasa, a w RER-ach rwnie 1-sza klasa - drosze bilety!. Karta "Formule 1" przeznaczona na dzie podrowania kosztuje 25F dla stref 1-2, czyli w obrbie miasta, do 70F strefy 1-4 + lotniska. Karta "Parivisite: kosztuje od 80F - 3 dni do 185F - 5 dni, 4 strefy + lotniska. "Carte Jaune/Orange" - tygodniowa, wana od poniedz. do niedzieli, od 50F - strefy 1-2 do 98F - strefy 1-4. Do tej karty potrzebne jest zdjcie legitymacyjne. Zaopatrzeni w ktr z kart moemy spokojnie uywa metra - np. napowie- trznej linii nr 6, a szczeglnie autobusw do zwiedzania miasta - np. autobusem nr 73 z La Defense do uku Triumfalnego i dalej do Placu Zgody; nr 72 od Placu Zgody do Luwru i Ratusza; nr 21 z pnocy na poudnie od dworca St. Lazare przez Oper, Wysp Cite, Bulwar St. Michel do Ogrodw Luksemburskich. Od maja do wrzenia, we wszystkie niedziele i wita midzy La Defense i dworcem lyoskik kursuje Balabus - specjalny autobus objedajcy najwaniejsze punkty turystyczne miasta. Batobusy i Bateaux Rouge pozwalaj na zwiedzanie Parya z Sekwany. Batobusy - port de la Bourdonnais, quai de l'Hotel de Ville Bateax Mouches - statki muchy, przysta przy mocie Alma Informacje oglne: ----------------- Biura Turystyczne: Centralne Paryskie Biuro Turystyczne - Office de Tourisme et des Congres de Paris lub filie. Za opat 7-20F podadz adres zakwate- rowania. Uzyska mona wszystkie informacje turystyczne, bezpatne plany, informatory, spisy hoteli, restauracji, muzew i noclegi. Mona te kupi przewodniki, bilety, karty komunikacji miejskiej itd. Bureau d'Accueil Central, 75008 Paris, 127, av. des Champs-Elyses, 8me (tel.47 23 61 72). Mo. Charles de Gaulle-Etoile. Mozna porozumiec sie rowniez w jez.angielskim. Otwarte codz.9.00-20.00. Filia przy Gare de Lyon (tel..43 43 33 24), glownych stacjach kolejowych i Wiezy Eiffela. Maison de la France, 8, av. de l'Opera, 1er (tel..42 96 10 23). Mo. Palais-Royal. Informacje o innych regionach Francji. Otwarte: pn.-pt. 9.00-19.00. Tourist Information: tel..47 20 88 98. Nadawanie wiadomosci w jez. angielskim o waznych wydarzeniach tygodnia. Wymiana pieniezna: Najdogodniejszy kurs w bankach, odwiedz 9me. Wymiana w automatach: 66, av. des Champs-Elyses, 8me, automat przyjmuje banknoty 5-cio, 10-cio i 20-o dolarowe, niski kurs, czynne 24 godz. na dobe. Wszystkie stacje kolejowe (z wyj. Gare Montparnasse) realizuja wymiane po umiarkowanym kursie (otwarte codz. 7.00-21.00). Wiekszosc automatow wydaje franki na Mastercard lub Visa. Banki czynne s przewanie 9-16.30, pn.-pt. W nagym wypadku mona uda si do jednego z 3 okienek automatycznej wymiany czynnych ca dob przy bankach: Credit du Nord, 24 bd. Sebastopol (N. Les Halles), BNP - 2, pl. de l'Opera (M. Opera). Urzedy pocztowe: 52, rue de Louvre, 1er (tel..40 28 20 00) przy Bourse du Commerce. Mo.Chtelet-Les-Halles. Poste Restante - jedynie pilne telegramy, nie mozna wysylac przekazow o wadze ponad 2 kg poza godzinami urzedowania. Otwarte 24 godz. na dobe. Kod pocztowy tworzy sie przez dodanie numeru dzielnicy do numeru 750 (np. 1er : 7 50 01, 16me: 7 50 16 itd.). Znaczek do Polski - list, kartka - 3.4F. Telefony: na poczcie glownej, czynne 24 godziny na dobe. W niedziele rozmowy na koszt rozmowcy do USA niemozliwe. Nalezy kupic karte telefoniczna - telecarte (40 lub 98F) na stacji kolejowej, na poczcie lub w tabac, gdyz automaty na monety trafiaja sie rzadko. Polaczenie poza Paryz: wybierz 16. Polaczenia z Paryzem w kraju: 161, spoza kraju: kod miasta 1. Minuta rozmowy z Polsk kosztuje 6.6F. Przy poczeniu automa- tycznym wciskamy 19 - sygna - 48 + nr miasta (W-wa 22, Katowice 32, Krakw 12) + nr abonenta. Poaczenie przez centrale: 19-33-48. Z Parya na prowincj dzwoni si wciskajc 16 + 8-cyfrowy nr abonenta. Polska Misja Katolicka i koci polski - 263bis, rue St. Honore, 750001 Paris, tel. 42600769 Loty: Wiekszosc samolotow tras miedzynarodowych laduje na Awroport Roissy - Charles de Gaulle (tel..4862 22 80), oddalonego 23 km na polnocny -wschod od Paryza, Najszybszy sposob dostania sie do centrum: kolej Roissy - kombinacja autobusowo - kolejowa. Skorzystaj z bezplatnego autokaru kursujacego na trasie Arofare 1, bramka nr 28; Arofare 2A, bramka nr 5; Arofare 2B, bramka nr 6 lub Arofare 2D, bramka nr 6 do stacji kolejowej Roisssy. Stad mozesz podrozowac kolejka RER B3 do centrum (45 min., 31F - w cene wliczone jest rowniez metro). Aroport Orly, oddalony o 12 km na poludnie od Paryza, obsluguje loty czarterowe i wiele lotow europejskich. Z Orly Sud, bramka lub Orly Ouest, bramka F mozesz wsiasc w bezplatny autobus do stacji kolejowej Orly, a stamtad kolejka RER C2 dostac sie do Paryza (35 min. 25F). Pociagi: (tel..45825050 w celu uzyskania informacji, 45656060 w celu dokonania rezerwacji). Uwazaj na swoje bagaze, nie kupuj biletow od nikogo jak tylko od personelu w kabinach. Z dworca kolejowego Gare du Nord kursuja pociagi do polnocnej Francji, Belgii, Holandii, Skandynawii i polnocnych Niemiec. Kursy: Bruksela (10 na dzie, 3 godz., 211F), Amsterdam (6/dzie, 5-6 godz., 339F), Kolonia (6/dzien, 5-6 godz., 406F), Kopenhaga (4/dzie, 16 godz., 1183F). Gare de l'Est - pociagi do wschodniej Francji, Luksemburga, polnocnej Szwajcarii, poludniowych Niemiec i Austrii. Kursy: Zrich (7/dzie, 6 godz., 357F). Gare Lyon - kursy do poludniowowschodniej Francji, poludniowej Szwajcarii, Wloch i Grecji. Do: Genewy (10/dzie, 8 godz. noca, 287F; 4 godz. pociagiem TGV, 303-467F), Rzymu (3/dzie, 14-16godz., 575F). Gare d'Austerlitz - poludniowozachodnia Francja, Hiszpania i Portugalia. Kursy: Barcelona (3/dzie, 11-14 godz., 485F), Madryt (5/dzie, 12-16 godz., 536F). Gare St-Lazare - do Normandii. Gare de Montparnasse - do Bretanii. Wszystkie stacje kolejowe sa rowniez stacjami metra przynajmniej dla 2 linii. Autokary: Autokary kursujace na trasach miedzynarodowych przyjezdzaja do Gare Routiere Internationale, 3, av. Porte de la Vilette, 19me , polnocnowschodni Paryz. Mo. Porte de la Vilette. W celu uzyskania informacji dzwo: International Express Eurolines Coach Station (tel..40 38 93 93) Metro: Mtropolitain / Mtro (Mo.), dziala szybko i sprawnie. Kolejne stacje osiaga w odstepach krotszych niz pieciominutowe. Linie nie sa oznakowane numerowo lecz nosza nazwy stacji kocowych. Polaczenia sa okreslane jako correspondances. Bilet w obrebie miasta kosztuje 6F, karnet na 10 przejazdow 36F50. Niektore bilety umozliwiaja nielimitowana ilosc przejazdow metrem i autobusami. Formule 1 jest wazny 1 dzie (25F). Carte Jaune od poniedzialku do niedzieli, niezaleznie od dnia, w ktorym go kupiles. Kosztuje on 57F i nalezy dolaczyc do niego zdjecie. Mozesz byc poproszony o okazanie biletu upowaznionemu kontrolerowi (contrleur) zanim przekroczysz linie ,,Limite de Validit des Billets'', dlatego tez trzymaj go w pogotowiu. Jesli chcesz skorzystac z uslug RER - pociagu podmiejskiego na peryferiach oraz ekspresowej kolei metra w centrum, musisz wsunac do kasownika w obrotowym przejsciu wazny i niepognieciony bilet. Metro kursuje od okolo 5.30 - 24,15. (Sprawdz ,,Cennik taryf'' - Principes de Tarification znajdujacy sie na kazdym peronie). W autobusach musisz kupic bilet od kierowcy za 6F, jesli podrozujesz przez 2 strefy (zaznaczone na mapie przejazdow w autobusie) musisz kupic 2 bilety. Bilety kasuje sie w automacie przy siedzeniu kierowcy. Autobusy kursuja do 20.30; autobus du soir do 24.30, noctambus (potrzebujesz 3-4 bilety) przez cala noc. Rozklady jazdy mozna nabyc w biurze RATP, quai des Grands-Augustus 53, 6me (tel..43 46 14 14). Mo. St-Michel; otwarte 6.00-21.00. Taksowki: Przystanki taksowek znajduja sie w poblizu stacji kolejowych i wiekszych przystankow autobusowych. Maximum 3 osoby. Jazda taryfa jest droga, zwlaszcza jezeli nie mowisz po francusku. W przypadku zamowienia taksowki (tel..47 39 47 39, 42 41 50 50 lub 42 70 41 41) licznik zaczyna pracowac natychmiast, zanim wsiadziesz. Napiwek wynosi okolo 12-15% oplaty za przejazd. Autostop: Wydostanie sie z Paryza moze byc trudne i niewygodne. Autostopowicze kierujacy sie na wschod (Strasbourg, Monachium) jada metrem do Porte de Charenton, a nastepnie wedruja wzdluz bd. Massena (bulwar) by dotrzec do autostrady A4. Ci, ktorzy podazaja na polnoc (Bruksela, Kolonia, Berlin) jada metrem do Porte de la Chapelle, blisko A1. W kierunku zachodnim (Rouen, Mont St-Michel, St-Malo) trzeba jechac metrem do Porte de St-Cloud, nastepnie dojsc bd. Murat do pl. de la Porte d'Auteil, gdzie zaczyna sie autostrada A13. Chcac wydostac sie na poludnie, nalezy jechac metrem do Porte d'Orleans, skrecic w lewo ku autostradom: A16 do Lyonu, Riwiery Francuskiej, Szwajcarii, Wloch i Barcelony, A10 do Bordeaux i Madrytu, A11 - rozwidlenie A10 w kierunku Bretanii. Przechowalnie bagazu: wszystkie stacje kolejowe. 15F. Biuro Rzeczy Znalezionych: Bureau des Objets Trouvs, 36, rue des , Morillons, 15me (tel..45 31 14 80). Mo. Convention. Nie udziela sie informacji przez telefon. Otwarte: pn.-pt. 8.30-17.00; X-VI pn., sr., pt. 8.30-17.00, czw. 8.30-20.00. Ksiegarnie: Galignani, 224, rue de Rivoli, 1er (tel..42 60 76 07). Mo. Tuileries. Let's Go: France 180 F. Gorne pietro - literatura dziecieca, otwarta pn.-sb. 10.00-19.00. Shakespeare and Co., 37, rue de la Bucheie, 5me, naprzeciwko Notre-Dame, na drugim brzegu Sekwany. Mo. St. Michel. Ten przytulny sklepik usiluje wytworzyc atmosfere ksiegarni, w ktorej Sylvia Beach opublikowala ,,Ulissesa''. Jest bardziej punktem orientacyjnym, anizeli miejsce, gdziemozna kupic tania ksiazke. Otwarty 12.00-24.00. Ksiegarnie: Bibliotheque Publique d'Information w Centrum Pompidou (tel..42 77 12 33). Wiele ksiazek w jez. angielskim. Otwarta: pn. i sr.-pt., 12.00-22.00, sb., nd. 10.00-22.00. Ksigarnia polska - 123, bd. St. Germain, 75006 Paris, tel.43260442, (M. St. Germain des Pres) Ksigarnia Polska "Libella" - 12, rue St. Louis en L'Ile, 75004 Paris (M. Pont Marie) Laznie Publiczne: Unikaj wysokich cen hotelowych prysznicow: 8, rue des Deux Ponts, 4me (tel..43 54 47 40), Mo. Pont Marie. Prysznice 4F80, z mydlem i recznikiem 10F80. Poszukaj w ksiazce telefonicznej pod haslem Bains Douches Municipaux innych adresow. Wszystkie laznie otwarte: czw. 12.00-19.00, pt. 8.00-17.00, sb. 7.00-19.00, nd. 8.00-12.00. Sytuacje krytyczne: SOS dla samotnych (tel..47 23 80 80). Linia dziala codziennie 15.00-23.00, rozmowa rowniez w jezyku angielskim. Gwalt: SOS Przemoc (tel..05 05 95 95) wolny od oplat w calej Francji, czynny pn.-pt. 10.00-18.00. Narkotyki (tel..45 74 00 04), konsultacja i leczenie, czynny pn.-sb. 9.30-19.00, VIII pn.-pt. Anonimowi alkoholicy (tel..46 34 59 65). Informacja w jezyku angielskim gdzie nalezy szukac pomocy. Apteki: Les Champs Elyswes, 84, av. des Champs Elyses, 8me (tel..45 62 02 41). Mo. George V. Otwarta 24 godz. na dobe. Szpitale: Hopital Franco-Britannique de Paris, 48, rue de Viliers Levallois-Perret (tel..47 58 13 12). Mo. Anatole France. Konsultacje z angielskojezycznymi lekarzami. H[pital American 63, bd. Victor Hugo, Neuilly (tel..46 41 25 25). Mo. Sablons. Nagle wypadki: Policja: tel..17. Pogotowie Ratunkowe: tel..15. Straz Pozarna: tel..18. Posterunek policji w kazdej dzielnicy. Toalety: WC patne (2FF), za to dobrze oczyszczone. W restauracjach i bistro mona korzysta bezpatnie bez obowizku konsumpcji. Wiksze stacje metra maj WC z obsug - napiwek 1-2FF. Woda do picia - z kranu, bez przegotowania. Wstp do muzew: "Carte Inter-Musees" umoliwia zwiedzenie 60 muzew i osobliwoci godnych uwagi, w Paryu i okolicy. Kupi go mona w wikszych stacjach metra i Francuskim Urzdzie Ruchu Turystycznego. Punkty widokowe: wiea Eiffla, dach uku Triumfalnego, taras Sacre Coeur, wiea Notre Dame, dom towarowy Samaritaine i Tour Montparnasse. Krtka historia miasta ---------------------- Historia stolicy Francji siga epoki galoromaskiej. Pierwsi mieszkacy - plemi Parizjw, osiedlili si na wyspie la Cit ju w III w. p.n.e. W 52 r pne po wkroczeniu wojsk Juliusza Cezara, tubylcy opucili wysp. W I w n.e. zbudowano nowe miasto, Lutetia Parisionum, ktre obejmowao wysp la Cit oraz wzgrze w. Genowefy. W 360 r. miasto przyjo nazw Parya. W 451 r. najazd 700tys Hunw pod wodz Atylli - w. Genowefa (pasterka z Mont-Valerian) zachcia do walki. W 508 r na wyspie Cite Chlodwig zakada sw siedzib - stolica. W 861 Karol Wielki przenosi sw stolic do Akwizgranu. W X wieku staje si wasnoci krlw Francji - Hugo Kapet w 987r buduje na Cite krlewsk rezydencj. Prawdziwy rozkwit za Filipa Augusta, ktry w latach 1190-1210 postawi nowe mury obronne, rozpocz te budow katedry Notre Dame, wznis 1-sz cz Luwru, zorganizowa Hale Targowe. W 1215 r powsta uniwersytet. Od koca XV wieku miasto stale si rozrasta, a jego dzieje s burzliwe: 1572-rze Hugenotw, 1789 - W. Rewolucja, 1830-Rewolucja Lipcowa, 1848-Rewolucja Lutowa, 1871-Komuna Paryska. W XVIIw powstay: Akademia Francuska, Akad. Nauk, Akad. Architektury, Akad. Malarstwa i Rzeby, Obserwat. Astronom. W okresie owiecenia Pary by centrum europejskiej myli filozoficznej, w XIX w odgrywa rol jako europejski orodek postpowej myli politycznej. Na przeomie XIX i XX wieku Pary skupia wybitnych przedstawicieli europejskich w dziedzinie sztuk plast., literatury, muzyki. Obecnie miasto liczy ok. 2,3 mln mieszkacw a rejon Wielkiego Parya 10 mln mieszkacw. Jest to centrum przemysowe, polityczne, finansowe, handlowe, kulturalne i naukowe Francji. Zabytki ======= Paryz jest jednym wielkim zabytkiem: sam plan jest interesujacy. Na zadanie Napoleona III, ktory chcial uczynic miasto wytrzymale na ataki wroga, architekt baron Georges-Eugene Haussmann poszerzyl glowne ulice, by ulatwic ruchy wojsk po miescie. Ze sredniowiecznego, cichego miasteczka Paryz zmienil sie w halasliwa, nowoczesna metropolie. Wyrownano takze wzgorza (dzis zostaly juz tylko Montmartre i Parc des Buttes Chaumont), rozbudowano system kanalizacyjny, poszerzono istniejace juz ulice, wybudowano nowe autostrady laczace miasto z Europa. Niektorzy historycy utrzymuja, iz bez barona Haussmanna Paryz do dzis bylby najwiekszym sredniowiecznym miastem swiata. Paryz to nie tylko muzea, jakkolwiek zwiedzanie ich moze zajac ci caly twoj czas. Wydaje sie, ze kazda instytucja, trend w sztuce, grupa etniczna czy zwyczaj maja tu muzeum poswiecone swej historii oraz pamiatkom. Dwumiesiecznik Le Bulletin des Musees et Monuments Historiques, dostepny w kazdym biurze turystycznym zamieszcza liste odbywajacych sie wlasnie wystaw. Wydawany przez biuro turystyczne Musees et Monuments, Paris opisuje i klasyfikuje muzea ze wzgledu na usytuowanie (arrondissement) oraz rodzaj eksponatow. Pariscope, 7 f Paris i L'officiel des spectacles rowniez dostarczaja wiadomosci na temat godzin otwarcia i ekspozycji muzeow. Tym, ktorzy sa zapalonymi milosnikami muzeow, a nie posiadaja znizek, radzimy nabyc Carte 60 umozliwiajaca wolny wstep do 60 paryskich muzeow. Karte mozna nabyc w glownych muzeach i w stacjach metra (1 dzie - 50F, 3 dni - 100F, 5 dni - 150F). WIEA EIFFLA 7e arr. Metro Bir Hakeim (Dojazd z Rpublique do Trocadro - kier. Pont de Sevres, nr 9, nastpnie w kier. Place d'Italie i Nation - nr 6) - tu za zakrtem rzeki, na wprost mostu Iena "Supergwiazda" turystyki paryskiej, ktra przyciga kadego roku 3 mln. turystw. Zbudowana w 1889 r przy okazji wystawy wiatowej i dla upamitnienia 100-nej rocznicy zburzenia Bastylii. Inynier Gustaw Eiffel i specjalista konstrukcji metalowych zosta wybrany spord 700 konkurentw do jej realizacji. Prace trawy od I.1887 do wiosny 1889. Caa konstrukcja skada si z 15000 stalowych elementw poczonych 2.5 mln nitw, way 7 ton. Wiea dwiga 40 ton farby, ma 1710 schodw. Zadna korekta planu nie bya niezbdna, poniewa wszystko byo obliczone do perfekcji. Ten symbol triumfujcej cywilizacji dugo uchodzi za "skrajny przypadek brzydoty", do tego stopnia, e Alexandre Dumas (syn), Guy de Mau- passant i Charles Gounoud domagali si zakazu budowy, a poeta Paul Verlaine wola nadrobi drogi, by jej nie widzie. Dzi jest to jeden z najliczniej odwiedzanych obiektw stolicy, niekwestionowany symbol Parya. Nocna wyprawa na wieze Eiffel'a wywiera silne wrazenie nawet na najbardziej znudzonych swiatem. Wiea miaa pocztkowo 300 m wysokoci, ale w 1957 r. dodano 20 m, instalujc na je szczycie anten telewizyjn. Jest te stacj meteorologiczn. Kadego dnia widzi tysice zwiedzajcych na swych 3 platformach. Dwie pierwsze (57 i 115m) mieszcz bary i restauracje (na 2 pitrze restauracja Jules Verne), najwysza (274m) suy za punkt widokowy. Przy dobrej pogodzie - najlepiej wczesnym wieczorem, mona std dostrzec lasy Compiegne i Fontenblau w odl. 80 km. Na 3-ciej platformie zainstalowane s potne wiata sgnalizacyjne, widoczne ze 180km. Czynna codz. 9.00-24.00, 8.IX-20.III 9.30-23.30, 21.III-3.VII 9.00-23.00. Schody na wieze czynne codz. do 23.00, 7.IX-22.V: sb.-czw. do 18.30, 23.V-3.VII: sb.-czw. do 18.30, pt.-sb. do 23.00. Wstep na schody prowadzace na II poziom 8F. Winda na I poziom - 17F, na II - 34F, na III - 51F. LUWR - Muse du Louvre, 1er arr Mo. Palais Royal lub Muse du ---- Louvre. Metro nr 11 do Chatelet z Republique i 1 do Pont de Neuly, z Bir Hakeim - nr 6 do Charles de Gaulle - Etoille i nr 1 w kier. Chateau de Vincennes. Stary paac krlewski, przeksztacony przez Rewolucj w muzeum dla ludu, obecnie najpikniejsze i najwiksze muzeum wiata. Luwr powstawa fragmentami przez 800 lat, przez co nie stanowi w peni jednolitej budowli. Najpierw za czasw Filpa Augusta bya to forteca (wzniesiona w 1190r), pniej stopniowo sta si rezydencj krlewsk, chocia odgrywa rol drugorzdn. Dopiero w 1527 r. Franciszek I, po powrocie z niewoli hiszpaskiej podj decyzj o wzniesienie paacu majcego zastpi dotychczasowe budowle. W 1546 zaczto przebudow zamku, zamieniajc surowy zamek w pikny renesansowy paac. Prace koncentroway si najpierw wok kwadratowego dziedzica Katarzyna Medycejska podja decyzj o przeniesieniu prac nad Sekwan budowie Grande Galerie (470 m Dua Galeria), by poczy Stary Luwr z paacem Tuileries. Za Henryka IV ukoczona Ma Galeri i pawilon zegarowy. Za Ludwika XIV dodano wspania kolumnad, ktra na szerokoci 175 m zamyka od wschodu krlewsk rezydencj. W ubiegym stuleciu wzniesiono pawilony od ulicy Rivoli (Nowy Luwr), a take kilka galerii przy skwerze Karuzeli. W latach 1964-67 wykopano wzdu wschodniej Kolumnady gbok fos, wg. planw z czasw Ludwika Wielkiego. Luwr przesta by de facto rezydencj krlewsk jeszcze w XVII wieku, gdy dwr krlewski przenis si do Wersalu. Tu znajdowaa si najpierw siedziba Francuskiej Akademii Nauk. Zza czasw Rewolucji i Napoleona umieszczono w Luwrze tysice dzie sztuki, jakie armia francuska zagarna w czasie podbojw. W 1802 r Luwr otrzyma nazw Muse due Napoleon. Dyrektor Denon zebra kolekcje w Kassel, Brunszwiku, Berlinie, Poczdamie. Z Zamku Krlewskiego w W-wie wywieziono "Hod pruski" Bacciarellego a z Gdaska "Sd Ostateczny" Memlinga. Zbiory powikszali nastpni wadcy. W 1871 bezcenne zbiory omal nie ulegy zagadzie, podobnie jak to si stao z ssiednim paacem Tuileries. Muzeum uratowa Florian Trawiski, szef departam. kultury i sztuki w rzdzie rewolucyjnym, nie dopuszczajc do podpalenia. By pniej przez 35 lat dyrektorem muzeum. W latach 70-tych ubiegego wieku oddano cz pawilonw (Nowy Luwr) Ministerstwu Finansw. Dopiero w 1968 ministerstwo opucio pawilon Flory i zainstalowano tam Muzeum Sztuk Zdobnicczych. W latach 1981-88 z inicjatywy prezydenta Mitteranda, zrealizowano projekt wielkiego Luwru - przebudowy gruntownej otooczenia paacu. Amerykaski architekt I.M. Pei wpad na pomys by wejcie do Luwru umieci na dziedicu Napoleona III i aby w podziemiach poniej umieci zaplecze techniczne. Ze wzgldu na Sekwan nie mona byo zej poniej 8 m i std wanie konieczno zainstalowania szklanej piramidy, skd s wejcia do sal muzealnych. Pod dziedzicem Napoleona III i ogrodem Tuileries znalazy si: handlowa galeria (przewodniki, pamitki), niektre pracownie muzealne, parking i dworzec autobusowy. Otwarto kilka nowych wej oraz pasa Richelieu - podziemna galeria z placu du Palais Royal do wntrza muzeum. Przeprowa- dzono na du skal prace wykopaliskowe na Kwadratowym Dziedzicu, na rodku wzniesiono fontann. Piramida zostaa oddana pod koniec III.1989. Za projektt piramidy, ktrej przygotowanie przy pomocy komputera zajo mu 7 miesicy, Ieoh Ming Pei otrzyla Legi Honorow z rk Mitteranda. Piramida ma wysoko 21.5m. Wejcia: w stron pawilony DENON (Grecja, Rzym, sztuka etruska...), SULLY (Orient, Egipt, malarstwo francuskie XIV-XVIw, paac redniowieczny, historia Luwru). Otwarcie pawilonu Richelieu przewiduje si w 1993r. W 1793 r. Wielka Galeria zostaa udostpniona zwiedzajcym. W gmachu Luwru ma sw siedzib jedno z najsynniejszych muzew na wiecie: Muse du Louvre oraz Muse des Arts Decoratifs et Musee des Arts de la mode. Jest 225 sal. Kolekcja skada si z 6 departamentw: staroytna sztuka Grecji i Rzymu ( z sekcj starochrzecijask), staroytna sztuka wschodu (z sekcj islamu, rzeba nowoczesna, malarstwo i rysunek, sztuka uytkowa i meble. W dziele sztuki greckiej i rzymskiej znajduje si: synny posg Nike z Samotraki, Wenus z Milo, "Wenus z Arles", fragmenty dekoracji Partenonu i wityni Zeusa. W dziale liczne kopie dzie rzebiarzy greckich. Rwnie zbir ceramiki greckiej; freski z Rzymu, Pompei, mozaiki z Kartaginy, Konstantynopola, Antiochii, sarkofagi, portrety rzymskie. W dziale sztuki wschodu m.in.: waza Entemeny, stela z Kodeksem Hamurabiego, stela Naramsina, stela spw, reliefy asyryjskie, posg Gudei, kapitel i ceramiczne fryzy z Suzy. W dziale staroytnego Egiptu: sfinks z sarkofagu Ramzesa III, stela krla- wa, posg pisarza z Sakkara, synny "Siedzcy Pisarz", statua Ozyrysa (1500 lat pne), fragmenty architektoniczne, klejnoty, tkaniny. W dziele rzeby: zabytki z okresu Sredniowiecza (Sw. Jerzy walczcy ze smokiem, nagrobek Karola V), rzeby woskie z XIV-XVIw, a wrd nich dziea Pizana, Della Robia, Donatella, Michaa Anioa. W dziale piatym: malarstwo francuskie: portret Jana Dobrego (1360), J. Fouquet, N. Poussin, Chardin, David, Delacroix, Corot, Courbet; malarstwo woskie: Giotto, Fra Angelico, Ucello, Boticelli, Leonard da Vinci (synna Giaconada - Mona Lisa), Rafael, Tintoretto, Tycjan, Rafael; malarstwo niderlandzkie i flamandzkie: Van Dyck, Rubensa, Rembrandt, Memling; malarstwo niemieckie: Durer, Holbein. hiszpaskie: El Greco, Velasquez, Goya, Murillo, Zurbaran. Z polskich dzie: obrazy M. Rodakowskiego i P. Michaowskiego (Samosierra) Ponadto wystawiony jest portret F. Chopina pdzla Delacroix. W skarbcu pikny serwis Henryka III Walezego, ofiarowany mu przez miasto Pary z okazji koronacji na krla Polski. W serwisie herby Polski, Litwy i Rusi. W dziale szstym m.in.: toaleta Marii Leszczyskiej, meble de Boulll'a, japoskie meble z laki, meble chiskie, diamenty (Regent - 137 karatw), tabakierki, zegarki itd. Sczcegowy rozkad sal Luwru ----------------------------- Parter - skrzyda Sully i Denon RICHELIEU (nieczynne - koniec 1993) 2 3 4 Priamida 1 5 SULLY 1 2 3 8 7 6 10 9 8 7 - 5 4 Pawilon Flory DENON Sully: antyki orientalne (zamkniete do koca 1993) 1 - 5 antyki egipskie 5 - 7 antyki greckie, etruskie i rzymskie 7 - 8 toaleta: 7; schody 1,6,4 Denon: antyki greckie, etruskie i rzymskie: 2 - 5 rzeby 7,8 i 9 - zamknite poczwszy od 2 semestru 1992 toaleta: 10; schody 1,3,8,10 Skryba pochylony - Sully 6 Wenus z Milo Sully 8 Niewolnicy Michaa Anioa Denon 10 1 pitro - ukad jak wyej + sala nr 6 w Denon Sully: antyki greckie, etruskie i rzymskie 6 - 8 antyki egipskie 6 - 8 obiekty artystyczne 1 - 5 i 8 Denon: malarstwo 1 - 10 antyki greckie, etruskie i rzymskie 3 obiekty artysryczne 3 Zwycistwo (Nike) z Samotraki Denon 3 Gioconda (Jaconde) - Mona Lisa Denon 5 Waza z orem z Suger 2 pitro: Sully : sale 1,2,3,4,5,6,7,8 Denon : sale 9,10 Suly: malarstwo francuskie XIV - XVII w 1 - 4 XVII - XIX w 5 - 8 Denon: Malarstwo 9 Ekspozycje tymczasowe 9 - 10 Najdogodniej jest zwiedzic Luwr w poniedzialek lub srode wieczorem -jest tu wtedy wiecej obrazow niz zwiedzajacych. Muzeum czynne pn. i sr. 9.00-22.00, czw.-sb. 9.00-18.00. Wtorki nieczynne!!! Kasy biletowe zamykane sa na noc 45 min. przed zamknieciem muzeum. Wstep 31F, osoby w wieku 18-25 lat 16F, ponizej 18 lat - bezplatnie, nd. 16F, osoby ponizej 18 lat wstep wolny. Jezeli nie przysluguja ci znizki, zaoszczedzisz pol godziny korzystajac z automatu sprzedajacego bilety. Angielscy przewodnicy oprowadzaja po muzeum sr,-sb. co 30 minut 10.00-11.30 i 14.00-15.30. Koszt 30F. Punkt zbiorczy w obszarze ,,Acceuil Groupes''. KOCI ST-GERMAIN L'AUXERROIS. Znajduje si na wprost wschodniego skrzyda Luwru. Peni przez dugi czas funkcj kaplicy krlewskiej. Wznoszony XII-XVIw. Fasada kocioa poprzedzona przedsionkiem w stylu gotyku pomienistego. Dugi czas budowy wplyn na jej rnorodno. Rzeby XIV-XVIw, witrae XVIw, organy z 1711r. Dzwony kocioa w "Noc w. Bartomieja" day sygna do rozprawy z Hugonotami. Pochowano w tym kociele architektw Le Vau i Gabriela oraz malarzy Bouchera i Chardina. OGRODY TUILERIES JARDIN DES TULLERIES (Cegielnia) 1er arr. Mo Concorde, Palais Royal, Tuileries Ogrody Tulieries - Le Jardin des Tuileries, rozciagajace sie wzdu Sekwany, od lewego skrzydle Luwru do Concorde, pomidzy rue Rivoli a Sekwan - d. ponad 1km, pow. 24ha. Jest to jedna z najpikniejszych promenad Parya. Zostaly zalozone w 1549r z polecenia Katarzyny Medycejskie, byy kilkakrotnie zmieniane m.in. przez ogrodnika Andr de Notra'a (1664). W 1573 r Katarzyna Medycejska wydaa tu wielki festyn na cze posw polskich przybyych ofiarowa koron Rzeczypospolitej Henrykowi Walezemu. Ogrd ten swoj nazw przywouje wspomnienie paacu Tuileries, ktrego wznoszenie rozpoczto w r 1564 z polecenia Katarzyny Medycejskej. Ogrd zaosta zaprojektowany przez Le Notre'a, twrc "ogrodu francuskiego". Cech charakteryst. jest o centralna, wok ktrej rozcigaj si 2 osie rwnolege i 2 osie poprzeczne, utworzone przez aleje lub kanay wodne. Tarasy po bokach uatwiaj ogldanie. Wartociowe ozdoby rzebiarskie wok omioktnego basenu to dzieo von Coustou i van Cleve. S to hermy przedstawiajce 4 pory roku, posgi lecych bstw wody i alegoryczne postacie kobiet uosabiajce rzeki Francji: Loar i Loir oraz Rodan i Saon. W obrbie ogrodu w pobliu Concorde znajduj si 2 pawilony: Jeu de Paume (Sala Gry w Pik) oraz Orangerie, nalece do Muzeum Luwru. W Orangerie organizowana s czasowe wystawy malarstwa, w Sali Gry w Pik miecia si do 1987 r staa ekspozycja impresjonistw, ktr wczono do muzeum d'Orsay. W okresie Rewolucji w paacu mieszkaa rodzina krlewska, 9.XI.1799 wpro- wadzi si Napoleon, ktry poleci go przebudowa w stylu emiire'u. W czasie Komuny spon. Na miejscu ruin zaoono w 1884 r ogrd. Ocalay tylko narone pawilony - Flory (od poudnia) i de Marsan (od pnocy), stanowice dzi zakoczenie skrzyde Luwru. Wschodni kraniec Ogrodw stanowi aleja gen. Lemonnier, przebita na miejscu nieistniejcego paacu Tuilleries. Place Carrousel - L'Arc Carrousel Nazwe wzial od turniejow rycerskich odbywajacych sie w latach 60-tych XVII wieku, w ktorych uczestniczyl Ludwik XIV. Na Place du Carrousel - placu Karuzeli pomidzy pawilonami Flory i Marsan, majcego charakter ogrodu a la francaise znajduje si uk Triumfalny - wzorowany na budowli Septymusza Sewera w Rzymie, uk powsta w latach 1806-1808, ku chwale Wielkiej Armii. Na scianach luku 6 plaskorzezb przedstawiajacych epizody z 1805 r. Na szczycie budowli znajdoway si rumaki Lizypa z weneckiej bazyliki w. Marka. Po odebraniu prze Austriakw, umieszczona spiow grup 4 koni, cigncych kwadryg z postaci Restauracji. Dzi ogrody s jednym z bardziej popularnych miejsc w Paryzu. KOCI W. MARII MAGDALENY - L'EGLISE DE LA MADELAINE - styl cesarstwa Pl. de la Madelaine, 8eme arr. Mo. Madelaine Fasada kocioa skierowana w kierunku rue Royal i place de la Concorde W 1764 r rozpoczto bodow kocioa w ksztacie aciskiego krzya z kopu. Budowl rozebrano. W 1806 r w rocznic zwycistwa pod Austerlitz na podstawie dekretu Napoleona rozpoczto now budow. Miaa to by witynia chway Wielkiej Armii. Budow ukoczona w 1840r wg zmienionych planw, a w 1842r powicono jako koci. Jest to budowla majestatyczna, cika, z fasad antyczn, wzniesiona na schodach o 28 stopniach, z majestatycznym perystylem (kolumnad) z 52 kolumnami korynckimi. Wewntrz jedna nawa sklepiona. Nie jest zorintowny otarzem na wschd lecz ustawiony na osi pnoc-poudnie, poniewa zamyka ulic Royal. Pooony w sercu Parya promieniujcego luksusem, duymi apartamentami i Duymi Bulwarami, sta si miejscem spotka najwyszych sfer francuskiego spleczestwa. Przyjmuje duo pompatycznych lubw i pogrzebw, pozostaje chyba najmniej religijnym z kociow paryskich - nigdy nie mia krzya na frontonie. W 1849 r odbyy si tu ceremonie aobne po mierci Fryderyka Chopina, a 21.I.1856 wystawiono trumn ze zwokami A. Mickiewicza, przywiezionego z Konstantynopola. Budowla w formie rzymskiej wityni estradowej. Wntrze robi wraenie pustego i nieprzychylnego. Duga sala posiada 3 kopulaste sklepienia. W apsydzie znajduje si fresk romantyczno-klasycystyczny, przedstawiajcy Chrystusa i w. Magdalen z wieloma postaciami historycznymi (a po Napoleona). Przy wschodniej stronie kosciola (oprocz poniedzialkow) odbywa sie targ kwiatowy, a kolo metra znajduje sie ubikacja w stylu secesyjnym. Na polnocno-wschodnim koncu placu miesci sie slynny sklep Fauchauna, z najlepszymi witrynami kulinarnymi w Paryzu i snack-barem z wyszukanymi przekaskami. OPERA Place de l'Opra, 9re arr, Metro: Chausse d'Antin, Opra, RER: Auber Zajmuje centralne miejsce place de l'Opera i jest bezporednio zwizana z nowym Luwrem i avenue de l'Opera. Wybudowana w latach 1861-1875 ( Charles Garnier). Jest to najwikszy na wiecie teatr operowy pod wzgldem powierzchni - 11tys m2, iloci miejsc (2150) ustpuje mediolaskiej La Scali. Monumentalny gmach opery zosta wzniesiony w stylu Drugiego Cesarstwa. Cesarzowa Eugenia, gdy zobaczya budowl krzykna: To nie ma stylu, to nie jest ani greckie, ani rzymskie. Garnier odpowiedzia: C'est du Napoleon Trois. Cechuje si mnogoci drzwi, okien, korytarzy, bogactwem zoce i ekspre- syjnoci postaci alegorycznych. Wielkie foyer na caa dugo fasady, monumentalne schody i szerokie korytarze stanowi wspaniae to dla zebra towarzystwa. Przy dekoracji wntrz opery signito po motywy ze wszystkich niemal epok. Zastosowano materialy jak: marmur, porfir, brz, pozacane stiuki. Sala widowiskowa ma wiele l. W roku 1961 otrzymaa wspaniay plafon wykonany przez Marca Chagalla. Oper najlepiej wida z perspektywy Avenue de l'Opera - ca bry, cznie z kopu. W Operze wystpowao wielu Polakw. M.in. w latach 1884-87 pierwszym tenorem by Jan Reszke. Plac Opery i przylegajce ulice to gwny w Paryu orodek biur turystycznych. Na rue Louis le Grand oddzia LOT. Na rogu placu i bulwaru Kapucynw - synna Caf de la Paix - figury woskowe imitujce klientw w strojach historycznych. Przy bulwarze Kapucynw 25 - muzeum Cognac-Jay, powicone sztuce XVIIIw. (mae formy: tabakierk, zegarki, ceramika, karnety balowe oraz ptna i rysunki Rembrandta, Bouchera, Chardina..). Pod nr 28 - music-hall Olympia, w ktrym wystpowaa m.inn, Ewa Demarczyk. Oficjalna nazwa Opery: Academie Nationale de Musique et de Dance. Garnierowi udao si t budowl utworzy reprezentatywny obiekt dla rozpoczynajcej si "belle epoque". Obok fasady gwnej pawolony wejciowe po bokach, ktre staniwiy gwne akcenty koczcych si tu bulwarw. Na frontonie budynku ponad arkadami parteru i wysok kolumnad gwnego pitra wznosi si wysoka attyka. Ogromne rzeby grupowe stanowi ukoronowanie strony frontowej i naroniki szczytu. Na najwyszym miejscu Apollo z lir. Fasada bogato ozdobiona paskorzebami zwizanymi ze sztuk. W medalionach portrety znanych kompozytorw. Kryjca widowni ozdobna kopuaw rodzaju korony. Po lewej stronie gmachu - pavollon d'honneur - niegdy wejcie dla cesarza. Dzi suy prezydentowi Francji oraz szczeglnie honorowym gociom. Poczekalnie za tym wejciem mieszcz bibliotek historii teatru oraz "Musee du Theatre National de l'Opera", czynne prcz pitkw 10-16.30. Zwiedzanie gmachu opery tylko w ramach udziau w przedstawieniu. W westybulu marmurowe statuy kompozytorw: Lully'ego, Rameau, Glucka i Handla. Dalej kuluary, sale lustrzane, foyer i dalsze sale wejciowe. Wielka klatka schodowa zajmuje caa szerokos widowni. "Grand foyer" jest majstersztykiem wystroju architektonicznego - ciany i sklepienia w peni uksztatowane malarsko i rzebiarsko. Piciopitrowa widownia, z ktrej z kadego punktu wida dobrze nie tylko scen ale take widowni. Plafon malowany przez Marca Chagalla w 1964r, wydaje si jeszcze pomieszczenie zmniejsza. Zwiedzanie codziennie przed poudniem. Po wybudowaniu opery Bastille - obecnie opera nazywa si "Opera Garnier" - wystawiane s prawie wycznie przedstawienia baletowe. Za dnia mona obejrze wntrze 11.00-17.00, cznie z audytorium, gdzie plafony s dzieem Chagalla. GALERIE LAFAYETTE, PRINTEMPS Na tyach budynku opery, przy bd. Haussmanna, znajduje si Galerie Lafayette. We wntrzu secesyjna hala centralna (1904-1906) z wieloptrowymi galeriami, wijcym si elementem rolinnym okratowania oraz olbrzymi, barwn, przeszklon kopu. Na zachd Printemps. Pikna, zielono-zota mozaika na fasadzie. Zachowaa si barwna kopua szklana nad samoobsugow restauracj. Inne stare domy towarowe to: Samatitaine i Belle Jardiniere - przy quai du Louvre oraz Trois Quartiers przy bd. de la Madeleine. PLACE VENDOME 1er arr. Metro: Pyramides, Tuileries. Centrum wytwornego St. Honore, jeden z najbardziej eleganckich placw Parya. Nazwa placu pochodzi od paacu ks. Vendome, istniejcego w po. XVII wieku. Ulic de la Paix z pl. Opery dochodzi si do placu Vendome, usytoowanego u wylotu rue de Castiglione, prowadzcej do Ogrodw Tuileeries, Na pl. Vendome ulokoway si tu najlepsze paryskie sklepy jubilerskie, kilka eleganckich domw mody, oddziay znanych bankw. Znajduje si te tu Hotel Ritza i gmach Ministerstwa Sprawiedliwoci. Pod nr 12 zmar Fryderyk Chopin w 1849r. Na pl. Vendome XX-wieczne budynki ukrywaja sie za XVII-wiecznymi, klasycystycznymi fasadami. Architekt Mansart wznis wok placu jedynie fasady, podzielone na segmenty, pozostawiajc nabywcom swobod dokoczenia domw. W centrum placu znajduje sie kolumna z brazu, odlana z 1250 austriackich i rosyjskich armat zdobytych przez Napoleona. Na kolumnie posg cesarza Napoleona w stroju rzymskim. Jej spiralny fryz jest odwzorowaniem kolumny Trajana w Rzymie. Paskorzeby przedstawiaj zwycistwa Francuzw z lat 1805-1807. PLAC ZGODY - CONCORDE 8eme arr, Mo Concorde Plac Zgody - Place de la Concorde (Mo. Concorde). Na skrzowaniu: Tuilleries, Champs-Elysees, Madelaine, Palais Bourbon. Najwiekszy i niestety nie cieszacy sie dobra slawa plac publiczny, tworzacy zachodnia granice Tuileries. Z okazji paktu pokojowego w Akwizgranie, ktrym zakoczono wojn sukcesyjn z Austri, zmierza Pary uhonorowa krla Ludwika XV pomnikiem. Zbudowany w latach 1757 i 1777 wg plaw Gabriela jako miejsce posagu Ludwika XV. Zostay wzniesoone hotele ambasadorw (p- nocna strona - w lewo Crillon, w prawo obecnie Ministerstwo Marynarki), Rewolucja obalia pomnik Ludwika XV i nadaa mu miano Placu Rewolucji, gdzie centralne miejsce zajmowala gilotyna, ktora sciela 1343 glowy. Tu wanie stracono Ludwika XVI, Mari Antonin, przywdcw yrondystw, hrabin du Barry, Dantona, chemika Lavoisiera, braci Robespierre. W 1795 r u wjazdu na Pola Elizejskie umieszczono synne konie z Marly - dzieo rzebiarza Costou (1745). Konie te, przeznaczone pierwotnie dla zamku w Marly, ustawione tu zostay jako przeciwwaga dla rzeb przedstawiajcych na uskrzydlonych rumakach bogini sawy Renommee i boga Merkurego (1702), ustawionej przy wejciu do ogrodw Tuileries. W 1795 r plac sta si placem Zgody (de la Concorde), na znak, e wojna domowa dobiega koca. (Monarchia czerwcowa nadaa aktualn nazw placu w celu uniknicia symboli politycznych.) Ludwik Filip otrzyma w r. 1831 w darze od wicekrla egipskiego Mahommeda Alego, obelisk faraona Ramzesa II, z XIIIw p.n.e, pochodzcy ze wity Luksoru, liczcy ponad 3200 lat, 230 ton. Obelisk ten z niemaym trudem zosta przewieziony tu przez in. Le Bas. Pseudohieroglify wykute w cokole ilustruj sposb w jaki ten 230 tonowy monolit o 23 m wysokoci znalaz si w centrum Parya. Za rzdw Ludwika Filipa wybudowano rwnie 2 fontanny oraz ustawiono 8 symbolicznych pomnikw miast francuskich. Posta kobiety reprezentujce Strasbourg ma rysy Juliette Drouet, przyjaciki Victora Hugo. W latach 1871-1918 pod tym pomnikiem odbywy si manifestacje patriotyczne, kiedy to Alzacja naleaa do Niemiec. W budynkach naronych rue Royalle mieszcz si: w lewym Automobile Club de France a w prawym Ministerstwo eglugi. Przy Polach Elizejskich rwnie Ambasada USA. Obelisk znajduje si dokadnie w linii Assemblee Nationale-Madelaine, ktra przecina Voie Triomphale dokadnie pod ktem prostym. W obrbie ogrodu w pobliu Concorde znajduj si 2 pawilony: Jeu de Paume (Sala Gry w Pik) oraz Orangerie, nalece do Muzeum Luwru. W Orangerie organizowana s czasowe wystawy malarstwa. Sala Gry w Pik - byy krlewski kort tenisowy i bye muzum impresjonizmu (do 1987 r staa ekspozycja impresjonistw, ktr wczono do muzeum d'Orsay), ma olbrzymie okna wcite w ciany klasycznej wityni, owietla- jce najnowsze sale wystawowe w miecie, przeznaczone na sztuk wspczesn. Oraneria jest miejscem czasowych wystaw malarskich. Jako ekspozycj sta podziwia mona malarskie impresje C. Moneta na temat nenufarw. O rnych porach artysta utrwala gr wiate na stawie z nenufarami w japoskim ogrodzie w Givenchy. POLA ELIZEJSKIE - CHAMPS-ELYSEES , 8e arr., Mo: Etoile, George V, Champs-Elysees-Clemanceau, Concorde, RER: Etoile Rozciagajace sie na zachod od tego pl. Zgody, na d. 2km Pola Elizejskie - avenue des Champs Elysees, sa usiane wytwornymi salonami i butikami. Mieszcza sie tu rowniez zagraniczne ambasady. uk Triumfalny - Arc de Triomphe, na placu Charles de Gaulle zamykajacym Pola Elizejskie (Mo. Charles de Gaulle - Etoile) wywiera ogromne wrazenie na kazdym turyscie. Ten najwyzszy w swiecie luk triumfalny, uznawany przez wszystkie kraje jako symbol Francji, zostal wzniesiony w 1806r, po bitwie 3 cesarzy pod Austerlitz, z rozkazu Napoleona, by uczcic jego niezwyciezona armie (Grande Armwe). Architektem by Jean Chalgrin. Wykonanie potnego uku wzorowanego na budowli cesarza Konstantyna w Rzymie przecigao si. W czasie zalubin z Mari-Luiz w 1810 r, budowla dopiero wysza poza fundamenty. Dokoczenie budowy poleci Ludwik Filip w 1836r. Plac z dochodzcymi ulicami zosta zbudowany przez Haussmana. W 1840r przez gotowy ju uk sprowadzono szcztki Napoleona do ojczyzny. W 1885 r pod ukiem spoczywaa trumna Wiktora Hugo. W 1921r pod ukiem triumfalnym zoono zwoki nieznanego onierza, symbolizujcego 1390000 Francuzw polegych w czasie I wojny wiatowej. Do uku Triumf. dochodzi si tunelem z av. Champs Elysees. Na uku znajduje si szereg ozdb - paskorzeby gloryfikujce powstanie narodu w 1792r i zwycistwa Napoleona: Wymarsz ochotnikw 1792r (La Marseillase), nad nim bitwa pod Jemappes Triumf Napoleona w 1810, nad nim powstanie w 1814r, Pokj 1815 - strona wsch. i pudniowa. Pogrzeb gen. Marceau 1796 i nad nim Przejcie mostu w Arcole 1796, Bitwa pod Aboukirem 1799, powyej Zdobycie Aleksandrii, Bitwa pod Austerlitz - strona zach. i pnocna. W agielkach ukw boginie zwycistwa. Calo grnej budowli otacza fryz, ktrego 2-metrowe figury przedstawiaj wymarsz i zwyciski powrt Wielkiej Armii. Na gzymsie powyej, na okrgych wypukych tarczach miejsca bitew Napoleona, a na wewntrznych stronach uku nazwiska generaw i marszakw. 4 bitwy z ziem polskich: Putusk 1806, Ostroka, Lidzbark Warm. (Heilsberg), Gdask (1807). Polscy dowdcy: Poniatowski (podkrelone-zgin na polu chway), Dbrowski, Zajczek, Kniaziewicz, Chopicki, Sukowski i Lazowski. Na platform na szczycie Luku mona wjecha wind. Punkt widokowy na szczycie uku Triumfalnego dostarcza niezapomnianych wraze - widac av. Foch i cale rozprzestrzeniajace sie w dole miasto. (Czynny codz. 10.00-17.30. Wstep 31F. Przygotuj sie na czekanie w kolejce nawet w weekendy, zakup bilet jeszcze przed wejsciem na najnizsza platforme. Wejcie po schodach przy pnocnym kocu av. AVENUE FOCH Avenue Foch - jedna z najbardziej udanych prac Haussmanna, biegnaca od Luku Triumfalnego do Bois de Boulogne (Lasek Buloski) w Szesnastej Dzielnicy. (Mo. Porte Maillot, Sablons, Pont de Neuilly, Port Dauphine lub Port d'Auteuil.) Obecnie jest to dogodne miejsce do organizowania spacerow i piknikow oraz uprawiania joggingu. Nie radzilibysmy jednak udawac sie tam noca na romantyczne przechadzki w swietle ksiezyca: dopiero niedawno policja oczyscila ten teren z handlarzy narkotykow i prostytutek. BEAUBOURG Centre National d'Art et de Culture Georges-POMPIDOU 4e arrr., Mo. Chatelet, Les Halles, Hotel de Ville, Rambuteau, RER - Chatelet-Les-Halles Rambuteau, Htel de Ville lub Chtelet-Les-Halles, znane tez jako Palac Beauborg (Palais Beauborg), mieszczace sie w Czwartej Dzielnicy, juz od momentu uroczystego otwarcia, ktore nastapilo w 1977r, budzilo liczne kontrowersje. Na zewnatrz tej olbrzymiej struktury z metalu i szkla umieszczono windy, instalacje wodociagowe, elektryczne, kanalizacyjne itp. Olbrzymia struktura z metalu i szka - wys. 42m, d. 166m, szer. 42m, wykonana wg. projektu Wocha Piano i Anglika Rogersa, ktrzy uzyskali I lokat w konkursie ogoszonym przez G. Pompidou. Piciopitrowy budynek nazywany jest przez paryan rafineri sztuki. Instytucja ma integrowa rne dziedziny sztuki. W skad jej wchodz: Muzeum Sztuki Wspczesnej,Biblioteka Publiczna, Orodek Wzornictwa Przemysowego, Instytut Bada i Koordynacji Akustyki i Muzyki. Stae sale wystawowe, kinowe, widowiskowe, czytelnia, pracownia, zesp pomieszcze rekreacyjnych, dzia dydaktyczny dla dzieci i modziey. na parterze liczne komputery. Musee d'Art Moderne (3 i 4 pitro) - Muzeum Sztuki Nowoczesnej, znajduja sie bogate zbiory sztuki XX wieku, poczynajac od trendow fauve, kubizmu a koczac na pop i konceptualizmie. Staa ekspozycja znajduje si na 3-cim i 4-tym pitrze. Obejmuje m.in. malarstwo fowistw, Matisse'a, Duchamp-Villon'a, dziea kubistw: Picasso, Braque, Leger; ponadto: Kandinsky, Chagall, Derain, Miro, Giacometti oraz pop-art, nowy realizm i in. Na parterze najwiekszy wybor pocztowek i najlepsza ksiegarnia sztuki w miescie; zwykle mozna tu ogladac poustawiane tu i owdzie dziela sztuki. Na drugim pietrze Bibliotheque Publique d'Information (B.P.I.) - Biblioteka Publiczna - umozliwia darmowy dostep do ksiazek, tasm, kaset wideo i prasy miedzynarodowej. Biblioteka Publiczna cieszy si najwiksz popularnoci. Nie ma kart wstpu, 1800 miejsc na sali, 320tys ksiek, 200tys przeroczy, 14 tys pyt i kaset, 2 tys czasopism. Czynna 12.00-22.00. Na miejscu fotokopiarki. Ksiki zabezpieczone przed kradzie przez namagnesowanie. Oprcz tego przygotowywane s ekspozycje czasowe. Niezaleznie czy chce sie skorzystac z biblioteki czy nie, warto przynajmniej raz pojechac winda. W miare podnoszenia w gore pojawia sie panorama nieba paryskiego: Sacre Coeur, St. Eustache, Notre-Dame, Pantheon, your St-Jacques z jej samotnym gurgulcem i La Defense w oddali. Z platformy na szczycie widac kominy Hotel de Ville w stylu chateau. Z dziedzica Centre Pompidou wida najlepiej zegar-mamut odliczajcy sekundy dzielce nas od roku 2000. Na poludnie od Centrum Pompidou, widnieje mural przedstawiajacy malpe pijaca jogurt. Przed kosciolem St-Merri, przy fontaniie Strawinskiego, rzezby dluta Tinguely'ego i Niki de St-Phalle. Ta konstrukcja stanowi dach ICRAM, osrodka muzyki wspolczesnej. Centrum Pompidou czynne pn. i sr.-pt. 12.00-22.00, sb.-nd. 10.00-22.00. Tylne wejscie przy rue Beaubourg przystosowane dla niepelno- sprawnych na wozkach inwalidzkich. Wstep 28F, osoby ponizej 26 lat - 16F, ponizej 18 lat - wstep wolny; nd. 10.00-14.00 - wstep bezplatny. Cena wstepu do ekspozycji tymczasowych zroznicowana w zaleznosci od rodzaju wystawy. Bilety nalezy kupowac na parterze, nie sprzedaje sie ich u wejscia do muzeum. Na placu przed muzeum rnego rodzaju wystpy akrobatw, fakirw, amatorskich zespow. Musee GREVIN - Muzeum Figur Wojskowych 10 bd Montmartre, Mo rue Montmartre; czynne 13-19. Muzeum figur woskowych utworzone w 1832 r. Na parterze wydarzenia z okresu rewolucji, inscenizacje epizodow z historii Francji i ich bohaterowie. Nowe sale poswiecone historii kinematografii i aktualnym wydarzeniom w swiecie. La BOURSE - Gielda Pl. de la Bource - Rue du 4 Septembre i rue Vivienne, rue de la Banque, rue des Victoires. Metro: Bourse. Gielda miesci sie w neoklasycystycznym gmachu, wzniesionym w latach 1808-25 przez A.T.Brongniarta. Kolumny korynckie, wewnatrz szeroka sala zwana koszykiem, o wys. 25 m, otoczona galeriami z arkadami. W sali transakcje kupna i sprzedazy. Galeria dla zwiedzajacych. Wejscie platne. W poblizu gieldy miesci sie Agence France-Press. BIBLIOTHEQUE NATIONALE - Biblioteka Narodowa Najwieksza biblioteka Francji. Kompleks budynkow obejmuje 16500 m2. Najstarszym obiektem jest Hotel Turbeuf, zbudowany w 1643r. Ostateczna rozbudowa i utworzenie biblioteki w XIX w. Biblioteka znajduje sie tu od r. 1724. W 1868 r. H. Labrouste zbudowal czytelnie przykryta 9 kopulami konstrukcji zelaznej. Zbiory biblioteki zostaly zalozone przez Ludwika XII (1498-1555). Jeden egz. kazdego dziela drukowanego we Francji jest oddawany bezplatnie bibliotece - zrzadz. Franciszka I (1515-1547). Obecnie w Bibliotece Narodowej jest ok. 7 mln. woluminow. Co roku dochodzi ok. 30 tys dziel. Ekspozycje dla zwiedzajacych organizuje sie w Galerie Mansart, galerie Mazarin, i w Le cabinet des medailles et des antiques - ok. 400 tys monet, Godne obejrzenia sa "Galerie Mansart" z pozostalosciami malowidel sciennych oraz wielki westybul, gdzie wystawione sa szczegolnie wartosciowe prace. Wstep do salle de Travail tylko za karta czytelnika, ktora mozna nabyc przy wejsciu. W salle d'honneur (siedziba administracji) znajduje sie kopia slynnej statuy Woltera - oryginal w Comedie Francaise. Otwarte 12.00-18.00. PALAIS-ROYAL Pierwotna nazwa Palais Cardinal. Wznoszony od 1629 do 1639 r. przez Lemerciera dla kardynala Richelieu. W 1642 r kardynal przekazal go krolowi. W 1643 r. wprowadzila sie tu Anna Austriaczka z niepelnoletnim Ludwikiem XIV (ur. 1638) i Filipem Orleanskim (1640). W 1645 r. odbyl sie tu slub - per procura - Marii Ludwiki Gonzagi z Wladyslawem IV, ktorego reprezen- towal wojewoda poznanski Krzysztof Opalinski. W palacu mieszkal Filip Orleanski (brat Ludwika XIV) a potem jego syn, ktory nadal palacowi dzisiejsza postac i urzadzal w nim wspaniale przyjecia. Od 1780 r. zamieszkiwal tu Ludwik Orleanski, ojciec Ludwika Filipa, "krola mieszczan". Polecil on ogrod znajdujacy sie za palacem otoczyc galeriami, w ktorych urzadzono sklepy. "Krol mieszczan" glosowal za zgladzeniem Ludwika XVI a sam zostal stracony w 1793 r. W latach 1801-1807 palac byl siedziba Trybunatu, ktory w r. 1804 oglosil Napoleona cesarzem dziedzicznym. Po rewolucji cale urzadzenie z restauracjami i salami zabaw stalo sie osrodkiem swiatowego zycia w Paryzu, az do upadku Napoleona I, kiedy palac oddano dynastii orleanskiej. W czasach II cesarstwa, byl zamieszkiwany przez ex-krola Westfalii, Hieronima. W czasie powstania komunardow (1871) palac splonal, lecz w latach 1872-1876 zostal wiernie odbudowany przez Chabriola. Po odnowieniu palac stal sie siedziba Rady Panstwa - Conseil d'Etat, urzedujacej w nim do dzisiaj. Mieszcza sie tam rowniez biura resortu kultury. Czesc niedostepna dla publicznosci wychodzi na place Palais- -Royal (czesc tzw. palacu wlasciwego). Ogrod jest obszernym czworobokiem otoczonym z 3 stron galeriami polaczo- nymi pasazami z ulicami biegnacymi wokol palacu. W galeriach i dzis znajduja sie sklepiki filatelistyczne i numizmatyczne, antykwariaty, ksiegarnie i restauracje. Miejsce to przewodniki okreslaja jako "ilot calme" - wysepka spokoju, ktorego poszukiwali artysci. Czarne i biale kolumny o roznych rozmiarach wznosza sie nad plynaca woda, na glownym dziedzincu palacu. Dzieci urzadzaja sobie tam zabawy, dla wiekszosci ludzi tereny palacowe stanowia droge na skroty z Luwru do rue des Petits-Champs. Zaraz za ta ulica jest oniesmielajaca sciana Bibloitheque Nationale. THEATRE FRANCAIS - Comedie Francais (Wejscie do teatru od pl. Andre Malraux przy rue de Richelieu i av.Opera) Od strony zachodniej przylega do Palacu Krolewskiego gmach Komedii Francuskiej, wzniesiony w latach 1786-1790 przez Victora Louis dla zespolu "Varietes Amusantes". Zespol ten kontynuowal tradycje grupy molierowskiej. Zespol Comedie Francais, (powstaly przez polaczenie wielu zespolow teatralnych z ansamblem Moliera) wprowadzil sie tam calkowicie w 1799 r. Napoleon Bonaparte nadal teatrowi range teatru narodowego. W repertuarze tej sceny i dzis znajduja sie wylacznie pozycje klasyczne. Na fasadzie wejscia od strony rue de Richelieu umieszczone sa medaliony z podobiznami Corneille'a, Moliera, Racine'a i Victora Hugo. W foyer i na klatce schodowej znajduja sie popiersia i rzezby znanych aktorow i poetow. W foyer stoi krzeslo, w ktorym w roku 1673 r. w czasie przedsta- wienia "Chorego z urojenia" smiertelnie zaniemogl Molier. Tu rowniez znajduje sie oryginal pomnika Woltera. Przed gmachem teatru, na pl. d'Andre Malraux (dawniej pl. du Theatre Francais) znajduja sie 2 interesujace fontanny - dzielo Daviouda. Place des PYRAMIDES (rue des Piramides, Rivoli) Na tym miejscu stoi pozlacany pomnik Joanny d'Arc na koniu. W czasie oblezenia w 1429 r. Dziewica Orleanska zostala w tym miejscu ranna. Co roku, w dniu smierci swietej, pomnik jest celem procesji. Przy placu hotel "Regina", w ktorym w latach 1939-40 urzedowal gen. Wladyslaw Sikorski. PLACE DU CHATELET Jeden z wazniejszych punktow komunikacyjnych miatsa, gdzie lacza sie arterie polnoc-poludnie i wschod-zachod. Posrodku XIX wieczna fontaine Victoire, wys. 22 m. Przy placu siedziby 2 slynnych teatrow: Theatre de la Ville - od strony wschodniej i Theatre du Chatelet (od strony zach.). Na niewielkim skwerze Tour Saint-Jacques (52 m wys.). Jest to wieza bedaca pozostalowcia po XVI w. kosciele St-Jacques-de-la-Boucherie, zniszczonym podczas rewolucji. W XVII w. prowadzil tu doswiadczenia Pascal. Na obszarze na poludnie od placu duzo barow jazzowych, nocnych klubow i restauracji. Tlok wiekszy o 2-giej w nocy niz o 2-giej po poludniu. W strone Luwru przy uliczkach l'Arbre Sec, Sauval i rue du Roule mozna sie przygladac witrynom sklepowym. SAMARITAINE Trzy bloki domu handlowego Samaritaine nad rzeka przypominaja o czasach, w ktorych dekoracje okreslala sztuka, a nie psychologia marketingu. Budynek wzniesiono w r. 1903, w czystym stylu secesyjnym i zostal niedawno odrestaurowany. Od zewnatrz kombinacja zlota, kamieni i szkla, wewnatrz plytki ceramiczne i balkony z kutego zelaza. Najlepszyy jest widok z dachu - jest to najlepszy punkt widokowy w miescie. RUE ST DENIS Na polnoc od placu - na lewo od Bd. de Sebastopol - prowadzi ul. Saint- -Denis. Podazaly tedy orszaki z Luwru do kosciola w Saint Denis. Na square des Innocents renesansowa "Fontanna Niewiniatek", ktora kiedys znajdowala sie na skraju wielkiego cmentarza, zlikwidowanego w r. 1786, skad szczatki przeniesiono do katakumb na lewym brzegu Sekwany. Rue SAINT HONORE Dluga arteria "wschod-zachod", powstala w XVII w. Rozciaga sie od rue Pont-Neuf do rue Royal, poprzez place du A. Malraux kolo Komedii Francuskiej. Nazwa ulicy wywodzi sie od kosciola, zburzonego w 1792 r. Pod nr 95 urodzil sie Molier. Na skrzyzowaniu z rue de l'Arbre-Sec, fontanna de-la-Croix-du- Trahoir, z 1776r. Nr 196 - cafe de la Regence, slynna od 1854 r. Nr 296 - l'eglise St. Roch (1642-1760). Fasada kosiola charakteryzuje sie 2-ma porzadkami kolumnowymi: doryckim i korynckim. Nawy wewnatrz sa dekorowane pilastrami doryckimi. Kosciol utrzymany w stylu jezuickim, nalezy do najwiekszych w Paryzu, dlugosc nawy przekracza 120 m. Kaplica de la Vierge na planie centralnym z 8-ma przeslami w pelnym sklepieniu. W swiatyni interesujace rzezby z XVII w.: Nativite oraz "Christ en Croix". Piekny nagrobek kardynala Dubois. W kosciele pochowany Corneille. Nr 263, kosciol Motre-Dame-de-l'Assomptione - kosciol Wniebowziecia, (1610-1676), wzorowany na kosciele Sorbony. W czasie rewolucji zamieniony na koszary wojskowe. 22.V.1834 r. odbyly sie tu uroczystosci zalobne po smierci Lafayette'a, wielkiego przyjaciela Polakow. W 1844 r. kosciol zostal oddany Polakom, ktorzy wczesniej mieli do dyspozycji tylko kaplice w kosciele sw. Rocha. Przy rue Royale, ulica zmienia nazwe na faubourg St. Honore. Jest to glowne w Paryzu skupisko eleganckich domow mody: Yves Saint Laurent, Pierre Cardin, Courreges, Lanvin, Ted Lapidus. Znajduje sie tam Palac Elizejski, galerie sztuki, antykwariaty, ambasady. FORUM DES HALLES Hale sa tradycja paryska z konca XII w. Wtedy to Filip August kazal utworzyc wielkie centrum handlowe. Przeksztalcil je czesciowo Henryk II w 1533 r. Powiekszono je w 1778 r. W latach 1852-66 Baltard zastosowal konstrukckje zelazna. Powiekszono je w 1936 r. W roku 1969 hale targowe przeniesiono na przedmiescie Rungis. Hale byly nie tylko miejscem handlu ale takze osrodkiem zycia kulturalno -towarzyskiego i centrum gastronomicznym. Specjalnoscia byla slynna zupa cebulowa. Po zagorzalych dyskusjach na temat sposobu zagospodarowania miejsca, w 1979 r. udostepniono nowe "Forum Hall". Pod terenami zielonymi zloka- lizowano 4-pietrowe centrum handlowe z restauracjami, kinami, teatrem. W obrebie kompleksu znajduje sie m.in. Musee de Holographie, muzeum figur woskowych (Nouveau Musee Grevin) oraz Musee Martyrs de Paris (na- rzedzia tortur). W kierunku Bourse du Commerse znajduje sie rowniez wielki pasaz handlowy w ogromnej przeszklonej budowli, pelnej egzotycznych roslin. Obok urzadzen sportowych (kryta plywalnia), znajduje sie wiele pomieszczen kulturalnych (galeria fotografiki, kina, dyskoteki). Czesc naziemna obejmuje arkady sklepowe przypominajace akwaria. Aby stonowac handlowy aspekt calosci, na gorze z 2 stron ustawiono pawilony sztuki, rzemiosla i poezji. Z tarasu mozna podziwiac precyzyjne zaaranzowane ogrody, gdzie krzewy i zywoploty ujete sa w druciane siatki. Pod ogrodem posrod sklepow dostepne rozrywki, jak plywanie, przygladanie sie grze w bilard, odkrywanie Paryza na wideo, wedrowka przez tropikalny ogrod. Role prze- wodnika pelnia interakcyjne komputery, z objasnieniami po francusku i angielsku. Znajduje sie tu takze najwiekszy w Europie podziemny dworzec kolei (RER) oraz metra i parking. Wokol Forum sa zawsze setki ludzi. Kradzieze i zaczepki seksualne sa na porzadku dziennym; powszechnym widokiem sa policjanci z psami. Wytchnienia mozna szukac przy wodzie splywajacej po utrzymanej w dosko- nale renesansowych proporcjach FONTAINE des INNOCENTS lub w wysokim gotyckim kosciele St-Eustache. BOURSE du COMMERCE place des Deux-Ecus Na miejscu gieldy handlowej stal pierwotnie palac Katarzyny Medycejskiej, ktory zostal zburzony w 1748 r. Z tej budowli zachowala sie po poludniowej stronie budynku 31 m kolumna, ktora miala sluzyc obserwacjom astrologicznym. W 1767 r. zbudowano na placu spichlerz (halle au ble) - okraglak, ktory w 1889 r. zastapiono obecnym budynkiem gieldy. Zachowano z poprzedniej budowli wielka, zelazno-szklana kopule. SAINT EUSTACHE 1, rue du Jour, na polnoc od Forum des Halles. Majestatyczna sylwetka kosciola dominuje nad kompleksem nowych hal. Swiatynia powstala na miejscu malej kaplicy St-Agnes z XII w. Budowe kosciola sw. Eustachego rozpoczeto w r. 1532. Byl to dar Franciszka I. Swiatynia jest pierwsza renesansowa budowla Paryza. Jej wnetrze jest pelnym fantazji eksperymentem polaczenia motywow wloskiego renesansu z czysto gotycka jescze struktura budowli. Plan przewidywal budowle konkurujaca zarysem i rozmiarami (106 m dl i 34m wysokosci) z katedra Notre Dame: budowle 5-nawowa, z kruzgankiem choru i wiencem kaplic. Szerokie okna wiaza sie z uproszczonymi laskowaniami, o formach wygladzonych i bez napiecia. Ostry luk zniknal, wszystkie sa renesansowe - zakonczone zaokragleniami. Po pozarze z lat 1840 kosciol zostal poddany renowacji. Ze starych witrazy zachowaly sie jedynie w prezbiterium. W kosciele znajduje sie praca Rubensa "Uczniowie z Emaus". Cale pomieszczenie jest przepojone powietrzem, pogodne, swiateczne. - "Notre Dame naszych czasow". Obraz calosci zaburza jedynie fasada, bedaca monotonna kopia frontu St. Sulpice (z II polowy XVIII w.). Do parafii sw. Eustachego nalezaly stowarzyszenia kupieckie oraz szlachta. W kosciele sa grobowce znanych osobistosci, np. Colberta, ministra finansow Ludwika XIV. Pochowana jest tu matka Mozarta. Chrzczeni byli Moliere, Richelieu, Jeanne Poisson (pozniejsza Mme Pompadour). TRu przystapil do I komunii w 1649 r. Ludwik XIV. PASSAGES PASAZE Galerie Vivienne (wschod od Bibl. Narod.), z wybujala dekoracja greckich i marynistycznych motywow, skalniajacych do zakupu odziezy Jean-Paula Gautiera lub Yuki Torri. Sasiednia galerie Colbert, cudownie oswietlona, pokazowa ekspozytura Bibl. Narodowej. Stylistyczne najlepsze sa zniszczone 3-pietrowe passage du Grand-Cerf i gallerie Vero-Dodat . Vero-Dodat - od rue Croix-des-Petits Champs, jest najbardziej jednorodnym i arystokratycznym sposrod pasazy, z malowanymi zadaszeniami i fasadami sklepow dzielonymi kolumnami z czarnego marmuru. Pod nr 26 kolekcja starych lalek. Passage des Panoramas, na polnoc od rue St-Marc jest nieodnowiona. Dominuja sklepy ze starociami, bary, sklepy filatelistyczne. Pasage Jouffroy, po drugiej stronie bd. Montmartre - laski i antyki teatralne, uzywane ksiazki. KONFEKCJA Place du Caire (metro Sentier) - centrum handlu konfekcja. Rue des Petits Carreaux (mo Sentier) - handel ubraniami, targ zywnosciowy, Pod niezwykla pseudoegipska fasada z glowami faraonow otwiera sie luk prowadzacy do serii arkad: passage du Caire, najstarszy z passages, - hurtownie odziezy. W miare posuwania sie na zachod ceny ubran rosna. Przy place des Victoires, i place des Petits-Peres, mieszcza sie salony nowych projektantow mody. Butiki przy rue St-Honore, i Faubourg St-Honore promuja znane nazwiska, przy rue Francois I, Dior ma co najmniej 4 bloki, na rogu av. Montaigne. Arystokratyczny plac Vendome, z posagiem Napoleona na wysokiej kolumnie, oferuje wszystkie modne akcesoria haute couture (wykwintnego krawiectwa)- bizuterie, perfumy itd. Znajduje sie tam takze hotel Ritza, biuro Rotshilda i Ministerstwo Sprawiedliwosci. LA CITE ------- Prawdziwyn sercem Paryza jest Ile de la Cite (Wyspa la Cit). Juz w IIIw. p.n.e., kiedy wysepka ta byla zasiedlona przez prymitywne galijskie plemiona mysliwych, zeglarzy i rybakow zwane Parissi, pelnila funkcje administracyjnego centrum Paryza i siedziby krolow. To tu oraz na lewym brzegu Sekwany w 52 r p.n.e. Rzymianie zaoyli Lutecj (Lutetia Parisoruim). Unowoczesnienia, jakie wprowadzil Haussmann, zniszczyly charaker wyspy, pozostawiajac jedynie szczatki ze sredniowiecznych zabytkow. Obecnie wyspa jest zalewana przez tlumy turystow kupujacych tu jedyny rodzaj beretow, jaki mozna ujrzec w Paryzu. Katedra Notre-Dame (Cathedral de Notre-Dame) (Mo. Cit). Stanowi zasadnicze duchowe i architektoniczne centrum metropolii. "Katedry to sama Francja" twierdzi rzebiarz August Rodin. Jej budowa rozpoczeta w 1163 zostala ukoczona dopiero w 1361 r. W czasie rewolucji budynek ulegl calkowitemu zniszczeniu, przechowywano w nim wowczas zywy inwentarz. Dopiero w 1831r powiesc Wiktora Hugo Notre-Dame de Paris (,,Dzwonnik z Notre Dame'') zmobilizowala do odbudowy katedry. Modyfikacje wprowadzone przez architekta Eugne Viollet-le-Duc (iglica, postacie gargulcow oraz posag przedstawiajacy samego artyste podziwiajacego wlasne dzielo) do dzis budza liczne kontrowersje. Tysiace turystow, jakie codziennie przekraczaja wrota katedry, nie zauwazaja najwspanialszego elementu calej struktury: fasady. Mozna na niej podziwiac misterne, skomplikowane krzywe ozdabiajace trzy centralne, drewniane portale. Wnetrze oczarowuje jasnoscia i pozorna lekkoscia scian. Sa to efekty wspanialej techniki budowlanej i zludzenia optycznego. Najwieksza ozdoba katedry sa wspaniale witraze w rozetowych oknach, znajdujace sie w polnocnym i poludniowym kocu nawy. FASADA Zachodnia. Budowa jej trwaa blisko wiek (1163-1250). Skada si z 4 odrebnych czci jedna nad drug. Parter, z gadkimi powierzchz. cian i frontowymi filarami przypomina okres romaski,. Ponad nim znajduje si galeria krlw (ok. 1220r). S to postacie biblijne, ktre sankiuloci uznali za francuskich monarchw i pozbawili gw w 1793r. Powyej XIIIw. rozeta. Czwart czci jest "wielka galeria" ozdobiona mnstwem maszkaronw. Wiee zakoczone tarasami, z balustrad. Tam s te malekie domki wartownikw. Fragmenty zniszczonych gw w Musee de Cluny. Lew cz fasady zajmuje portal Madonny. Midzy figurami otaczajcymi posta Marii znajduje si 2 witych szczeglnie zwizanych z Paryem: w. Dionizego i w. Genowefy. rodkow cz zajmuje portal sdu ostatecznego - Chrystus jako sdzia, w towarzystwie 2 aniow i klcz- cych postaci Marii i Jana, ordujcych za biednymi duszami. Nadproe prezentuje w 2 rzdach sd ostateczny. Po prawej stronie portal w. Anny. Nadproe drzwi przedstawia w dolnych rzdach sceny z ycia w. Anny a w grnych z ycia Marii. Zakoczenia rynien (rzygacze) - w formie chimer (XIXw - rekonstrukcja). FASADA Pnocna transeptu (nawy bocznej). Nazwisko budowniczego wyryte na poudniowym ramieniu tej nawy - Jean de Chelles. Budow tej fasady zaczto w 1250r, prawie rwnoczenie z Saint Chapelle - reprezentuje ona - podobnie jak kaplica - dojrzaly gotyk paryski. Portal gwny jak i obrzeenia 2 portali bocznych s zwieczone ostrymi trjktami pytek ozdobnego szczytu (wimperga), midzy ktrymi wystaj mae, spiczaste, ozdobne wieyczki (fiale). Na filarze portalu statua Marii (orygina) z 1250r. FASADA Pnocna transeptu (nawy bocznej). Portal zwizany z postaci St. Etienne, ktremu powicono znajdujcy si tu poprzednio koci Merowqingw. Wystrj portalu przedstawia ycie i mczestwo witego. WNTRZE Jest to pnogotycki picionawowy koci galeriowy. W jego wntrzu penym zakamarkw rozciga si mistyczny mrok. Boczne nawy biegn bez pprzerw, przecinajc - prawie nie wystajce poza obrys budowli- - nawy poprzeczne i przechodzc w podwjn galeryjk na chrze. Do naw zewntrznych przylegaj dodatkowo kaplice. Wczesnogotycka jest, niegdy 4-pitrowa, elewacja ciany nawy gwnej, filary arkad (podobne do pni) i szeciodzielne sklepienie ebrowe nawy rodkowej. W 1756r zmieniono redniowieczne witrae na jasne szyby, bo katedra wydawaa si ponura. Tylko zachowano rozety, niczym klejnoty. Rozeta zachodnia (1230), w swym centrum ma posta Marii, ktor otaczaj krlowie, symbole miesicy i znaki zodiaku. W rozecie pnocnej rwnie Matka Boska jest centraln postaci; s tam rwnie postacie i sceny ze Starego Testamentu. Centraln postaci rozety poudniowej jest Chrystus, otoczony apostoami, mczennikami, niewiastami mdrymi i gupimi. Wntrze kocioa zostao w czasie rewolucji spldrowane. Zachoway si ze redniowiecza jedynie barierki chru i niektre grobowce. Gotycka jest statua Marii (cudowna), umieszczona na przeciciu 2 naw, na poudn. wschodn. filarze. Gotycki otarz pad ofiar modernizacji barokowej za czasw Ludwika XV. Zachowaa si wmurowana przy nim tablica przypominajca, e tu 10.09.1573r Henryk Walezy zaprzysig przed posami polskimi tzw. artykuy henrykowskie. W kaplicy nawy rodkowej ogromne malowida z XVII w. Po katedrze organizowane sa bezplatne wycieczki (w jez. angielskim - sr. 12.00, w jezyku francuskim - pn.-pt. 12.00 oraz sb.-nd. 14.00). W budkach po prawej stronie zaraz przy wejsciu mozna rowniez dowiedziec sie wielu ciekawych rzecy na temat historii i architektury tego obiektu. Strome i krete schody wewnatrz wiezy prowadza do samego szczytu, gdzie stoja nadszarpniete zebem czasu posagi gurgulcow patrzac swymi kamiennymi oczami na rozposcierajace sie w dol miasto. (Na wieze mozna wchodzic codz. IV-VII i IX 9.30-11.30 i 14.00-17.30, X-III codz. 10.00-16.00, VIII 10.00-18.30. Wstep 31F, studenci i osoby starsze 17F.) Przed wejciem do katedry od strony zachodniej znajduje si na chodniku tzw. "kilometr zero", od ktrego zaznacza si wszystkie odlegoci we Francji. W dole pod plytami Parvis (placu znajdujacego sie przed katedra) znajduje sie Muzeum Archeologiczne, pl. du Parvis du Notre Dame, kryjace w swym wnetrzu swietnie zachowane wykopaliska z wioski rzymskiej, ktora niegdys polozona byla na wyspie. (Czynne codz. 10.00-18.00. Wstep 25F, studenci i osoby starsze 14F.) Na pl. Louis-Lepine znajduje si bazar kwiatowy - na pnoc od prefektury . PAAC SPRAWIEDLIWOCI (Palais de Justice) zawiera dokumenty prawne jakie naplywaly tu z okolicznych dworow juz od XIIIw. Sercem palacu jest Ste-Chapelle (w. Kaplica) - jeden z najwspanialszych przykladow trzynastowiecznej architektury francuskiej. Otaczajacy swiatynie dziewietnastowieczny Palac Sprawiedliwosci psuje nieco jej sredniowieczny charakter. Budowa kosciola zostala rozpoczeta w 1241r, mial tu byc zlozony najcenniejszy skarb krola Ludwika IX: cierniowa korona Chrystusa. Kaplica gorna byla przeznaczona dla krola i jego dworu. Swiatlo wpadajace przez witraze rozswietla ja odcieniami rozowosci. W kady Wielki Pitek wystawiano relikwie ludowi klczcemu na Cour du Mai. W czasie rewolucji wikszo relikwii zostaa przetopiona na pienidze, a ocalae korona cierniowa i odamek relikwii znajduj si dzi w Notre Dame. Na pocz. XIX w kaplica bya wykorzystywana jako magazyn. W 1840 r rozpoczto jej odbudow. wita Kaplica jest przykadem dojrzaego gotyku paryskiego. Pierwotnie bya obiektem wolnostojcym na Cour du Mai, poczonym z paacem jedynie krugankiem. Zewntrzny wygld budynku (wys. 36 m bez wiey, d. 17m), zdominowany jest przede wszystkim oknami grnej kaplicy z gotyckim laskowaniem, ozdobnymi szczytami dachu (wimperingi) i znajdujcymi si midzy nimi wskimi wieyczkami (fiale). Zachodnia fasada, z wielk rozet w stylu pnego gotyku flamboyant, zwieczona jest 2 wieami z pno- gotyckim, ostrym zakoczeniem. Westybul pochodzi z roku 1850. Kaplica dolna jest jakby cokoem kaplicy gwnej (grnej), ma 6 m wysokoci. Niskie rzdy filarw oddzielaj naw gwn od wyranie wszych naw bocznych i podpieraj sklepienia ebrowe. Jednonawowa hala kaplicy gwnej jest szczytowym osigniciem architektury okresu dojrzaego gotyku. Witrae nie maj sobie rwnych w Paryu - ponad 1000 scen biblijnych. PALAIS de JUSTICE (Paac Sprawiedliwoci). We wczesnym redniowieczu bya tu rezydencja krlewska, ktr pniej zamieniono na siedzib parlamentu, gdy dwr przenis si do Luwru. Z dawnej rezydencji krlewskiej pozostay ju tylko pikne sale Consiergerie w prawej (pnocnej) czci budynku. Przez ozdobn bram z 1785 r (od Bd. du Palais) wchodzimy na "dziedziniec majowy" (Cour du Mai), gdzie 1 maja urzdnicy krlewskiego parlamentu ustawiali "drzewko majowe". W czasie rewolucji, w latach 1792-94 z dziedzica wywoono osoby, ktre skaza na mier trybuna rewolucyjny, zasiadajcy w Paacu Sprawiedliwoci. Schody na wprost prowadz do Galerie Marchande, gdzie w XVIIIw byo duo sklepikw. W prawo "sallle des pas - perdus", w ktrej oczekuje si na rozpraw.Bya to kiedy stara sala paacowa - "grande chambre" - "Chambre doree". Po poarze w 1618 zostaa na nowo zbudowana. Obecn posta uzyskaa po 2-gim poarze w 1871r. Na lewo, na kocu hali - sala obrad izby cywilnej, niegdy sypialnia krla. Tu Ludwik XIV powiedzia "L'etat, c'est moi". Na prawo od poczekalni Galerie des Prisonniers, a za ni Galerie Duc. Std wida Cour des Femmes (wizienie kobiet w czasie rewolucji). Galerie Saint Louis wiedzie do sal posiedze najwyszego trybunau (Cour de Cassation). Std mona prze obok Chambres des requettes i Chambre civile do Chambre criminelle. W Vestibule, gdzie koczy si zwiedzanie, stoj statuy panujcych, ktrzy przyczynili si dla prawa (Ludwik IX, Filip II i Napoleon I). Galerie de la Premiere Presidence prowadzi do sali posiedzen Cour d'Appel. (Czynna codz. 9.30-18.30, wstep 25F, studenci i osoby starsze 14F.) W naroniku Palais de Justice, przy bd du palais i nabrzeu Sekwany wznosi si Tour de l'Horloge (Wieza Zegarowa) oraz dalej 3 wiee: z XIVw: Tour de Cesar, Tour d'Argent i Tour Bonbec. Na wiey zegarowej Henryk III (Walezy) umieci w 1585 r goda Polski i Litwy. CONSIERGERIE Przy Palacu Sprawiedliwosci znajduje sie Consiergerie -jedno z najciezszych wiezie w Paryzu, pamietajace czasy Wielkiej Rewolucji. Tu za rogiem - od strony Sekwany - jest wejcie do gotyckiej czci Paacu Sprawiedliwoci - Consiergerie. Pocztkowo (od 1358r po przeniesieniu rezydencji do Luwru przez krla Karola V) stranik dworu krlewskiego - - consiergerie (zarzdca). Od 1400 r parter by wizieniem pastwowym. W czasie rewolucji w Consiergerie oczekiwano odprowadzenia na szafot. Jego wiezniami byli Maria Antonina i sam szafarz smierci - Robespierre. Niektre czci do dzi su jako areszt tymczasowy. Na pierwszym pitrze wiezy Cezara - najbliszej wejcia urzdowa oskaryciel publiczny w czasie rewolucji. Z wewntrznego dziedzica Cour d'Entree wchodzimy do gotyckiej sali stray (salle des gardes) wspartej na 3 filarach. Na filarze najbliszym okna zaznaczono poziom Sekwany z okresu powodzi w 1910r. Wskie wecie prowadzi do "sali ludzi uzbrojonych" (salle des gens d'armes) - jednego z najpikniejszych wntrz gotyckich w caej Francji. Bya to jadalnia krlewskij suby, a podczas rewolucji zbiorowa cela. Wskie przejcie prowadzi do kuchni paacowej Cuisine St-Louis, zbudowanej w 1533r. W 4 rogach znajduj si otwarte paleniska z kominami. Jedno do smaenia, inne do pieczenia itd. Tu przygotowywano jedzenie dla ponad 3000 osb krlewskiego dworu. Przez mroczne przejcie dociera si do pomieszcze przeznaczonych dla winiw. Ubodzy leeli na somie a bogaci mogli dzierawi wybrane sale. Wracamy do sali stray, by przez korytarz "rue de Paris" wej do Galerii Winiw (Galerie des Prisonniers). W sali tej w czasie rewolucji przygotowywano skazacw do egzekucji. Z Galerii Winiw wchodzimy do niewielkiej celi, w ktrej w okresie 2.VII-16.X.1793 przebywaa Maria Antonina. Sal t w 1816 r przeksztacono w kaplic pojednania. Jest to skromne muzeum, z krucyfiksem Marii Antoniny i fascymile jej listu wykutego szpilk. W ssiedniej sali wiziono Dantona, a pniej Robespierra. Kolejna Chapelle des Girondins, bya cel zbiorow yrondystw. Z kaplicy wychodzimy na melki dziedziniec Cour des Femmes, gdzie w cigu dnia mogy przebywa wizione kobiety i w niewielkiej fontannie pray sw bielizn. (Udostepnione zwiedzajacym codz. 9.30-18.00; X-III 10.00-17.00. Wstep i mozliwosc skorzystania z uslug francuskiego przewodnika: 25F, studenci i osoby starsze 14F. Laczny bilet wstepu do Conciergerie i Ste-Chapelle 40F.) Wychodzc z Consiergerie kierujemy si w lewo, idc Wybrzeem Zegarowym (Quai de l'Horloge) na zachd a do mostu Pont Neuf. Cypelek Vert Galant (kobieciarz) jest ulubionym miejscem spotka paryskiej modziey. W 1314r spalono tu ostatniego wielkiego mistrza zakonu templariuszw - Jacquesa de Molay. Wracamy w stron wyspy w. Ludwika. Na Quai de Corse (Wybrzeu Korsykaskim) targ kwiatw, a w niedzielne popoudnie sprzedaje si te ptaki. WYSPA SW. LUDWIKA - Ile Saint-Louis ----------------- Mostem Pont-St-Louis mozna dostac sie na Ile St-Louis (Wyspa w. Ludwika) jednego z najbardziej czarujacych i eleganckich zakatkow Paryza. Tutaj mieszka najbardziej uprzywilejowana czesc paryskiej elity - Rothschildowie i wdowa Pompidou. Noca wyspa St-Louis rozblyska swiatlem latarni odbijajacych sie w Sekwanie. Snopy swiatla z bateaux-mouches oswietlaja XIX-wieczne budynki na calej wyspie. Az do pocztkw XVII wieku wyspa nie bya zamieszkana i suzya jako pastwisko, bd miejsce zabaw i pojedynkow. Wyspa powstaa z po- czenia 2 maych wysepek. Po zasypaniu odnogi Sekwany, wyspa zostaa umocniona i poczona z brzegami ldu staego. d 1618 roku zamieszkali j rzemielnicy a pniej bogata szlachta, czlonkowie parlamentu, arystokracja. Pozostao kilkanacie zabytkowych kamienic i paacw, m.in. najpikniejszy z nich Hotel Lambert. Wart obejrzenia jest Hotel Chenizot z rokokowymi ozdobami fasady, znajdujcy si przy rue St-Louis en-l'Ille. Wyspa w. Ludwika jest niewtpliwie najbardziej "polsk dzielnic" Parya. Przy 6, quai d'Orleans, mieci si od 1853 r Biblioteka Polska. od 1854 r mieci si tu rwnie Towarzystwo Hisroryczno-Literackie, do ktrego gmach naley obecnie. Biblioteka zawiera ponad 180tys woluminw, rkopisy, mapy, atlasy, czasopisma. Od 1905 r w tym gmachu mieci si Muzeum A. Mickiewicza, zaoone przez syna poety. S tu rkopisy, pierwodruki i pamitki po pisarzu. Czytelnia Biblioteki Polskiej czynna od wt. do pt. 14.00-18.00, sb. 10.00- 13.00. Muzeum A. Mickiewicza czynne tylko w czw. po poudniu. Koci St-Louis-en-l'Ille - koci w. Ludwika, znajduje si przy ul. St-Louis en l'Ille biegncej rodkiem wyspy. Budowniczym by Le Vau, architekt stylu Ludwika XV. Kamie wgielny pooono w 1664r, budow zakoczono ok. 1725r, a boczn wie zbudowano w 1765r. Wntrze o planie krzya skada si z beczkowatej nawy gwnej i naw bocznych. W okresie wielkiej emigracji koci ten by "parafi polsk", a w jego wntrzu, w kaplicy polskiej przetrway tablice ku czci Czartoryskich. Pod nr 41 przy quai de Bourbon mieszka i umar w 1830 r polsko-francuski malarz i rysownik Jan Piotr Norblin. Hotel Lambert, 2 rue St. Louis en l'Ille, zbudowany w 1640 r przez Le Vauu, dla przewodniczcego wczesnego parlamentu Lamberta de Thorigny. Pniej mieszka tu m.in. Wolter. W 1842 r. sta si wasnoci ks. Adama Czarto- ryskiego. Hotel by jednym z gwnych orodkw polskich okresu wielkiej emigracji. Rezydencja pozostawaa w rkach polskich do roku 1975, kiedy to zostaa sprzedana baronowi Rotshildowi. Hotel Lauzan przy quai d'Anjou, to chyba najwspanialszy paac na wyspie. Skromny z zewntrz, kryje w rodku zachowane w caoci wntrza w stylu Ludwika XIV. Jak w przypadku pozostaych rezydencji na wyspie, zwraca uwag odwrcenie schematu zarysu wejcia: corpus de logis zwrcony jest ku Sekwanie, dwr i budynki boczne s z tyu. Rezydencja bya czciowo w posiadaniu rodziny Richelieu. Od 1928 naley do miasta i bywa wyko- rzystany do organizowania przyj. DZIELNICA LACINSKA ------------------ Dzielnica Laciska - Le Quartier Latin byla do niedawna na wskros odmienna w swym charakterze od innych obszarow Lewego Brzegu. Wprawdzie zamieszkiwali ja kiedys Rzymianie, ale nazwa dzielnicy pochodzi od jezyka lacinskiego, uzywanego w pismach naukowych i w mowie potocznej az do 1798 r. Na poczatku XIIIw na lewy brzeg Sekwany przenisly sie szkoly z la Cite. Na wzgorzach wzgorz sw. Genowefy powstala studencka dzielnica "Lacinska". Lacina byla jezykiem wykladowym ale poslugiwano sie nia rowniez poza uczelnia. Paryski uniwersytet zostal nazwany Sorbona od nazwiska Roberta de Sorbon, zalozyciela jednego z kolegiow. Od czasow rewolucji na wzgorzu zaczely sie lokowac inne uczelnie: Ecole Normale Superieure, Szkola Gornicza, licea. Dzielnica ma charakter miasteczka studenckiego. Dzieki mlodziezy egzystuja liczne bistra, kawiarnie, sklepy odziezowe, ksiegarnie. Glowna arteria - bd. St Michel oraz bd St. Germain. Kolebka tradycji wielu szkol paryskich, miejsce z ktorego wywodzilo sie wielu uczonych - Dzielnica Lacinska - zmienila sie bardzo w ciagu ostatnich 20 lat, nabywajac bardziej zywego i mlodzienczego charakteru. Po rozruchach studenckich w maju 1968r, Uniwersytet Paryski zostal zdecentralizowany. Dzielnica stracila wielu swych mieszkancow, ktorych wkrotce zastapily fale turystow, przyczyniajacych sie do znikniecia wielu malych ksiegarni i kafejek. Dzis dzielnica upodabnia sie coraz bardziej do komercjalnego centrum stolicy. Boulevard St-Michel z jego modnymi kawiarenkami, restauracjami, z mnostwem ksiegarn i teatrow to idealne miejsce dla pelnego rozwoju zycia studenckiego. Mieszczacy sie w polnocnym koncu tej wspanialej alei Place St-Michel, z piekna fontanna posrodku oraz mnostwem studentow i przechodniow, skupia w sobie caly mikroklimat dzielnicy. Na placu St. Michel wielka fontanna o wysokosci budynku, zbudowana w latach 1850-1860. 4 postacie otaczaja sw. Michala, pogromce smoka: Madrosc, Sprawiedliwosc, Sila, Umiar. We frontonie jednego z budynkow herb Paryza. Do placu przylega niewielka dzielnica sw. Seweryna, zwana tak od kosciola sw Seweryna z XIIIw. Kosciol St-SEVERIN. Jedna z najpiekniejszych budowli gotyckich poznego gotyku paryskiego "flamboyant". W XIV/XV wieku kosciol rozbudowano - poszerzono, co zaklocilo nieco proporcje bryly i czystosc gotyku. Piecionawowe, poszerzone przez kaplice boczne wnetrze jest niezwykle szerokie i jasne. Piekny jest kruzganek choru z zebrowaniem sklepienia i wysokimi, ulozonymi promieniscie, wachlarzowato filarami. Warto zwrocic uwage na ambit (obejscie oltarza) i piekne witraze. Kosciol byl miejscem spotkan towianczykow. Gromadzili sie oni przed kopia obrazu Madonny Ostrobramskiej. Cmentarz wokol kosciola otoczony jest podobnymi do kruzgankow kostnicami. Rozeta witrazowa na fasadzie zachodniej wskazuje na typowe laskowania poznogotyckie. Kosciol St-JULIEN-le-PAUVRE - rue St. Julien. Juz w VI w. stala tu kaplica poswiecona sw. Julianowi. Biskup le Mans otrzymal przydomek "biedny" bo z powodu swej dzialalnosci charytatywnej stale nie mial grosza. W polowie XII w stanal tu kosciol, ktorego bryla byla wzorem dla wielu budowli sakralnych w Ile de France. Dzis w swiatyni odbywaja sie nabozenstwa dla gminy grecko-katolickiej. Z palacyku przed kosciolem piekny widok na Notre Dame. Rue St-JACQUES - najstarsza w Paryzu - sladem drogi rzymskiej z poczatku naszej ery. Nazwa pochodzi od hiszpanskiego miasta Santiago de Compostella, gdzie znajdowaly sie relikwie sw. Jakuba, dokad ta droga zmierzali patnicy z calej Europy. Przekraczamy bd. St-Germain, skrecamy w prawo w rue Sommerrad i jestesmy przed palacem Cluny. Hotel de CLUNY, 6, pl. Paul-Painlev, 5me, nie tylko miesci w sobie jedna z najwspanialszych swiatowych kolekcji sztuki sredniowiecznej, klejnotow i gobelinow, lecz sam jest wspaniale zachowana rezydencja z czasow sredniowiecza wybudowana na szczycie rzymskich ruin. (Otwarty: sr.-pn. 9.30-17.15. Wstep 17F, studenci 9F. Nd. 9F.) Jest to najcenniejszy zabytek swieckiej architektury gotyku. Jedyna na lewym stronie brzegu rezydencja, ktora zachowala sie po zniszczeniach rewolucji i pracach budowlanych barona Haussmanna. Palac ten wzniesiony w latach 1485-1500 w stylu plomiennego gotyku, byl przez pewien czas siedziba nuncjuszy papieskich. W r 1844 z prywatnej kolekcji Sommerradow powstalo tu Muzeum Sztuki Sredniowiecza. Przed palacem, na skwerze Paul-Painleve znajduje sie marmurowy pomnik Montaigne'a, wykonany w 1933r przez Pawla Landowskiego. Musee de Cluny - budowla sklada sie z 3 opasujacych podworze skrzydel, zamknieta od strony ulicy murem. We wnetrzu znacznie odrestaurowanym pozostaly z dawnych lat jedynie kaplica oraz pomieszczenia z 4-czesciowym siatkowym sklepieniem zebrowym. Na I pietrze sa niezwykle hafty z XVw i poczatku XVIw oraz slynny cykl dywanow "Dame a la Licorne" (Dama z jednorozcem), najslynniejszy przyklad "mille fleurs" (dywanow tysiaca kwiatow). W sali Notre Dame znajduja sie glowy krolow, oderwane z posagow katedry Notre Dame. Do palacu Cluny przylegaja ruiny rzymskich lazni (termy) z ok. 200 r. COLLEGE de FRANCE Idac ul. des Ecoles - na skrzyzowaniu z rue St. Jacques dochodzimy do College de France, wolnej wszechnicy, ustanowioneju w 1530r jako przeciwwaga Sorbony. College podlega ministrowi oswiaty, a profesorowie (ok 50) mianowani sa dekretem prezydenta (niekoniecznie sposrod profesjo- nalnych naukowcow). Bezplatne wyklady sa tu ogolnie dostepne. Wykladowcy maja mozliwosc prezentacji swych wlasnych pogladow. W latach 1840-44 wyklady prowadzil A. Mickiewicz - dla ktorego utworzono katedre literatur slowianskich. Nazwisko jego jest na liscie profesorow Collegu, a medalion z jego popiersiem na sali gdzie wykladal. SORBONA Glowne wejscie od rue de la Sorbonne. Gmachy zostaly gruntownie przebudowane w ub. wieku, oprocz kosciola uniwersytetu. Obecnie na Sorbonie pozostal wydzial literatury, obejmujacy nauki historyczne i filologiczne. Gmach jest ogolnie dostepny. Sorbona jest najstarszym uniwersytetem Francji. Powsta w 1257 r. z inicjatywy Roberta de Sorbon, za panowania Ludwika IX Swietego. Teren zabudowan Sorbony stanowi nowy budynek Richelieu (kardynal w 1622 r. zostal przewodniczacym autonomicznego kolegium). Kosciol Uniwersytecki St-Ursule- de-la-Sorbonne, dar Richelieu - charakterystyczna 2 pietrowa fasada glowna z frontonem na filarach i wielka kopula. Dzis w obrebie starego kompleksu Sorbony miesci sie zaledwie 6 wydzialow uniwersyteckich. Wiekszosc zostala przeniesiona do nowo wzniesionych budynkow na miejscu dawnych hal winnych - centrum Jussieu. Sorbona wyksztalcila wielu Polakow: m.in. Staszica, Konarskiego, Zamojskiego. Wsrod profesorow tej uczelni byla M. Sklodowska Curie - pierwsza kobieta wladajaca samodzielna katedra. Idziemy dalej ulica Cujas, mijajac po lewej liceum Louis-le-Grand (jedno z najlepszych w Paryzu) i Biblioteke sw. Genowefy. Na tablicach honorowych umieszczono m.in. Mikolaja Kopernika, St. Konarskiego, A. Naruszewicza. Znajdujemy sie na rozleglym placu Panteon. PANTEON (Pantheon) - Jego kopula jako najwyzszy punkt Lewego Brzegu goruje nad cala Dzielnica Laciska. (Mo. Cardinal Lemoine, RER Luxembourg). Budowla stoi na szczycie wzgorza Mons Luticius. W sredniowieczu nazywano je: Montagne St-Genevieve. W 1744 r. ciezko ranny Ludwik XV slubowal, ze po powrocie do zdrowia odnowi zrujnowany kosciol sw. Genowefy, stojacy w tym miejscu. Soufflot, ktory przez dluzszy czas przebywal ww Wloszech, postanowil wzniesc gmach nawiazujacy do klasycystycznej architektury starozytnego Rzymu. Ze starego kosciola sw. Genowefy zostala tylko wieza gotycka przy rue Clovis. Wzorem nowego budynku byla bazylika sw. Piotra w Rzymie i kosciol Inwalidow. Gmach ma 110m dlugosci, 82m szerokosci, wysok. od posadzki do szcytu kopuly 83m. W czasie rewolucji kosciol zamieniono w swiatynie Slawy. W 1791 r. prze- niesiono tu prochy Woltera i Rousseau. Od tego momentu przyjeto nazwe Panteon - zasluzone miejsce spoczynku zasluzonych Francuzow. W 1816 r Napoleon oddal budynek na powrot kosciolowi. Gmach uwazany jest za jeden z najcenniejszych zabytkow neoklasy- cystycznej architektury Paryza. Wewnatrz ozdobiony scenami z historii Francji. Groby zasluzonych znajduja sie w krypcie, przy wejsciu do ktorej nisza z sercem Gambetty (polityk, 4.IX.1870 z ratusza oglosil upadek II Cesarstwa i przywrocenie ustroju republik. Kierowal obrona Paryza przeciw Prusakom, wydostal sie balonem z oblezonego miasta, startujac z pl. Tertre). Spoczywaja tu m.in. arch. Soufflot, rewolucyjny gen. Marceau, Voltaire, Rousseau, Victor Hugo, Emil Zola, Jean Jaure Louis Braille, Antoine Lavoisier. Grobowce, kazdy w swojej wnece, mozna zobaczyc zza zelaznych krat zamknietej bramy. 117m kopula oparta jest na pierscieniu filarow. Wnetrze wypelnione jest swiatlem a wysoka przestrzen kopuly wypelnia fresk przedstawiajacy kanonizacje sw. Genowefy. Sklepienie Panteonu jeat ozdobione rzucajacymi sie w oczy freskami, gloszacymi chwale i sprawiedliwosc Francji. Wstep do krypty i Panteonu 25F, studenci 14F. Czynne 10.00-17.45. INSTYTUT SWIATA ARABSKIEGO quai St-Bernard, Metro Jussieu Wzniesiony w 1987 r. obok Wydzialu Nauk Przyrodniczych, naprzeciw Ille St-Louis. Szklany palac miesci biblioteke, muzeum, pomiesczenia wystawowe, wideoteke i audytorium, ktorych zadaniem jest przyczynienie sie do lepszego zrozumienia kultury arabsko-islamskiej w Europie. Czynne codz. oprocz poniedz. 13-20. MECZET - Mosquee, 10 rue Georges-Desplas, Metro Jyssieu W latach 1922-26 zbudowano te swiatynie w stylu hiszpansko-mauretanskim dla mieszkajacych we Francji mahometan. 33 metrowy minaret. Posrodku podworza otoczonego podwojnymi kolumnami studnia sluzaca rytualnym ablucjom. JARDIN DES PLANTES Jesli spacer po zwyczajnym parku wydaje ci sie dosc nudny, wybierz sie do Jardin des Plantes, 57, rue Cuvier (Mo. Jussieu). Ogrody powstaly w 1640r. Poczatkowo mialy byc miejscem przeznaczonym do hodowania roslin leczniczych dla samego krola. Dzis mieszcza sie w nim muzea, np. Muzeum Historii Naturalnej, Muzeum Mineralow, wystawa owadow. Mozna wejsc do labiryntu z zywoplotu, arboretum, szklarni z tropikalna roslinnoscia. Mozna tez podziwiac ZOO - najstarszy publiczny ogrod zoologiczny swiata. Przechadzka po ogrodach nie kosztuje nic, natomiast wstepy do wielu muzeow sa platne. (ZOO czynne pn., sr-sb. 10.00-17.00, sb.-nd. 11.00-18.00. Wstep 25F, studenci 13F.). Za Panteonem znajduje sie LICEUM HENRYKA IV, wzniesione na miejscu dawnego opactwa sw. Genowefy, rozebranego w 1806r. Kosciol ST-ETIENNE DU MONT Obok kosciol sw. Stefana na Gorze - St.-Etienne-du-Mont. Jego bryla zawiera wiele elementow gotyku, chociaz pochodzi z I polowy XVII w. Budowe rozpoczeto w 1492 a zkonczono w 1622r. Tymczasem nastapilo przejscie od poznego gotyku do renesansu, co spowodowalo, ze kosciol stal sie jednym z najoryginalniejszych budynkow sakralnych miasta. Na fasadzie widac beztroskie polaczenie elementow gotyku z antykiem. Wnetrze wzorowano na Notre Dame. Ostroluki poznogotyckie dominuja w elementach luku, podczas gdy nawa glowna i transept (nawa poprzeczna) ze swoimi zaokraglonymi lukami i dekoracjami wskazuja na przejscie do renesansu. Wspaniale jest sklepienie gwiazdziste. Renesansowa sciana odgradza chor i nawe srodkowa (1541). Godne uwagi sa witraze. Oryginalne witraze sa tylko w polnocnej czesci prezbiterium. Najcenniejszym obiektem wewnatrz jest ambona z lat 1521-1535 - jedyna, ktora zachowala sie w swiatyniach paryskich. W kosciele tym pochowano szczatki Racine'a (1662) oraz Pascala (1711). Idac ulica la Montagne-Ste-Genevieve dochodzi sie na placyk przed wejsciem do slynnej ECOLE POLYTECHNIQUE - uczelni ksztalcacej francuska elite. Jest ona zorganizowana na wzor wojskowy. Absolwentow tej uczelni nazywa sie mafia X. Ulica Descartes dochodzi sie do Place de la Contrescarpe a nastepnie waskiej rue Mouffetard. Przed poludniem jest tu targ warzywny a wieczorem dominuja restauracje o wyzszych cenach niz w dzielnicy sw. Seweryna. Plac de la CONTRESCARPE i ulica Mouffe sa od kilku lat jednym z najmodniejszych rejonow Paryza. ARENES DE LUTECE - Areny Lutecji rue Monge, metro Jussieux Amfiteatr rzymskiej osady Lutetia, zbudowany okolo 200 r. Z placu mozna zejsc na pobliskie areny Lutecji - najcenniejszy zabytek okresu rzymskiego. Wzniesienie w II wieku naszej ery. Podcczas najazdu barbarzyncow w 285 r., budulca z ktorego amfiteatr zostal wzniesiony, uzyto do budowy twierdzy. Ruiny zostaly odkopane dopiero w czasach Napoleona III podczas budowy rue Monge. Ekliptyczna podstawa teatru (56x48 m) jest tylko nieznaczne mnejsza od rzymskiego Koloseum. Areny zdolne byly pomiescic 17 tys. widzow - wowczas prawie cala ludnosc tej rzymskiej osady mogla brac udzial w wido- wiskach. Obecnie sa dzierzawione przez stowarzyszenie milosnikow gry petanque. Z rue Mouffetard skrecamy w uliczke Jeana Calvina a zaraz potem w prawo, w rue Lhomond. Po przejsciu ok. 150m, od ulicy tej odchodzi w prawo rue des Irlandais. Pod nr 5 jest tzw. Kolegium Irlandzkie - od 1946 r. miesci sie polskie seminarium duchowne, zwyczajowa rezydencja prymasow Polski. Wracamy do ul. Lhomond i skrecamy w rue Pierre et Marie Curie. Miesci sie przy niej INSTYTUT RADOWY, zalozony przez Marie Curie w 1912r. Zachowal sie budynek laboratorium, w ktorym pracowala az do smierci w 1934r. Miesci sie tam muzeum - bez stalych godzin otwarcia, mozna je zwiedzac w godz. pracy. VAL-de-GRACE Przy rue St. Jacques miesci sie dawny klasztor Benedyktynek VAL-de-GRACE. Gmach kosciola zostal wybudowany przez Anne Austriaczke, zone Ludwika XIII, ktora po 21 latach bezdzietnego malzenstwa doczekala sie w 1638 r. nastepcy tronu. W 1793 r klasztor zamieniono na szpital wojskowy, ktory dziala do chwili obecnej. W dawnej czesci pomieszczen benedyktynek otwarto Muzeum Francuskiej Sluzby Zdrowia. Ulica Val-de-Grace dochodzimy do Av. de l'Observatoire (po przejsciu bd. St. Michel), ktora prowadzi nas ku Ogrodowi Luksemburskiemu. Przed wejciem do ogrodu, po lewej stronie znajduje si gmach LICEUM MONTAIGNE'a, do ktrego uczszcza Ada eromski, syn pisarza. PALAIS DU LUXEMBOURG Palac Luksemburski W 1615 r. Maria Medycejska, wdowa po Henryku IV, postanowia wznie rezydencj w stylu florentyskim. Palais du Luxembourg mia przypomina paac Pitti we Florencji, miasta krlowej regentki. Po mierci krlowej w paacu mieszkali zazwyczaj modsi bracia panujcego monarchy. W czasie rewolucji byo tu wizienie, za Dyrektoriatu siedziba rzdu, pniej po zamachu urzdowa w paacu Napoleon Bonaparte, a od 1800 jest siedzib senatu, dlatego paac jest niedostpny dla zwiedzajcych. Paac wybudowa w latach 1615-1620 Samuel de Brosse, nadajc mu form zblion do renesansowego paacu Pittich we Florencji, gdzie krlowa spdzia dziecistwo. Jest to 3-kondygnacyjna, prostoktna budowla o wysokich dachach nad 4 naronymi pawilonami i niewielkiej kopule nad rodkowym ryzalitem. Poprzedza j zachowany w nienaruszonej XVII wiecznej formie dziedziniec obudowany oficynami, zamknity od ulicy arkadow galeri. Znajdujcy si w ssiedztwie Petit Palais, krlowa-wdowa pozostawia kardy- naowi Richelieu.W r. 1631, popierany przez jej syna Ludwika XIII, zmusi krlow do wygnania. W 1642 r. krlowa umara samotnie w Kolonii. Zwiedzanie moliwe tylko z przewodnikiem, za zezwoleniem (Secretariat general de la questure du Senat, 15 rue de Vaugirard, F-75006 Paris). Warta uwagi jest przede wszystkim salle d'or (sala zota), w ktrej stropie zachoway si czci dawnych malowide, ozdoby cienne, a w prawym skrzydle klasycystyczna klatka schodowa. W czytelni biblioteki fresk Delacroix - malowido powstae w latach 1841-46, przedstawiajce otchanie z IV pieni "Pieka" Dantego. W paacu Petit Luxembourg, znajdujcym si od rue de Vaugirard (nr 17), znajduje si oficjalna rezydencja przewodniczcego Senatu. JARDIN du LUXEMBOURG - Park Luksemburski Park stanowi prywatn wasno senatorw, moe by w kadej chwili zamknity. Park jest dzieem Chalgarina. Rzeby umieszczono dopiero w XIX w. Park skada si z regularnego barokowego ogrodu (cz francuska) i angiel- skiego parku krajobrazowego. Woda do ogrodu spywaa specjalnie w tym celu zrekonstruowanym rzymskim wodocigiem. Posadzono ok 2000 starych wizw. Na osi parku wytyczono w 1867 r. pikny bulwar (Avenue de l'Observatoire). W poudniowym kocu parku na tej osi umieszczono w 1875 r. fontann "Fontaine de l'Observatoire": alegoryczne postacie kobiece przedstawiaj 4 kontynenty, 4 rasy ludzkie krce wok zodiaku. Par krokw dalej, obok pl. Julian, na rogu bulwaru Montparnasse stoi pomnik marszaka Neya. Po klsce pod Waterloo, pod zarzutem zdrady gwnej, zosta on skazany na mier i 7.XII.1815 r. w tym miejscu rozstrzelany. W parku jest kilkadziesit posgw przedstawiajcych zarwno starytne boginie, francuskie krlowe, pisarzy, artystw, politykw jak i "obrazy historyczne". Na skraju parku, midzy paacem Luksemburskim a rue de Medicia ustawiono w 1861 r. XII wieczn fontann Medyceuszy. Ogrod stanowi glowne tereny rekreacyjne na lewym brzegu, z kortami tenisowymi, ujezdzalniami kucykow, placem zabaw dla dzieci, boiskiem do Boules, jachtami do wynajecia na jeziorku oraz sadem miniaturowym z rozpietymi n akratach gruszami w dzikszej czesci poludniowo-zachodniej. W letnie dni najtloczniej jest przy fontannie Medyceuszy w rogu polnocno- wschodnim. Liczcy ok. 1km dugoci i 2 ha powierzchni bulwar czy Ogrd Luksembueski z gmachem synnego paryskiego Obserwatorium. ODEON - Theatre Francais Park opuszczamy boczn bram - z prawej strony paacu, w pobliu fontanny Medyceuszw. Vis a vis Paacu Luksemburskiego znajuje si teatr Odeon, wzniesiony w latach 1779-82, pniej wielokrotnie przebudowywany. Jest to jeden z najstarszych teatrw francuskich, wyspecjalizowany w sztukach nowo- czesnych. Gmach klasycystyczny o surowej masywnej bryle z kolumnowym portykiem w fasadize, wzorowany na antycznej wityni. Sala mieszczca 1200 widzw, ozdobiona jest plafonem Massona z 1965 roku. Przed budynkiem wznosi si pomnik poety Emila Augiera. OBSERWATORIUM PARYSKIE - Observatoire de Paris Zaprojektowane przez C. Perraulta, zbudowane zostao w latach 1668-1672 bez uycia drewna i metalu, ktre mogyby mie niekorzystny wpyw na ige magnetyczn. Osi pnocnej wiey jest dokadnie poudnik Pary, a 2 wiee po bokach wskazuj te strony, po ktrych wschodzi soce podczas przesilenia i zrwnania dnia z noc. W obserwatorium mieci si siedziba Bureau Interna- tional de l'heure. ST GERMAIN ---------- Polnocna polowa 6 dzielnicy, niesymetryczne zesrodkowana wokol place St Germain-des-Pres jest najatrakcyjniejszym kilometrem kwadratowym w miescie. Najciekawiej idzie sie tam przez most Pont des Arts Najstarszy most zelazny we Francji - z przycumowanymi barkami do quai de Conti, z widokiem na Cite, z barkami przycumowanymi do Conti oraz wieze sw Jakuba i ratusz. Kopula i fronton przy koncu mostu naleza do Institut de France. W sklad wchodzi 5 akademii, w tym Academie Francaise, dbajaca o czystosc jezyka francuskiego. Na lewo Hotel des Monnaies - mennica, na prawo Ecole des Beaux Arts, - Szkola Sztuk Pieknych, dalej Musee d'Orsay. Nabrzeze Ulice St-Andre-des-Arts i Jacob - naszpikowane ksiegarniami, galeriami sztuki, kawiarniami, restauracjami. Domy z XVII i XVIII w. Im dalej na zachod tym bardziej ekskluzywne. Niemal wszystko nosi skojarzenia historyczne. Picasso namalowal tu Gurnike przy rur des Grands-Augustins, Molier zaczal kariere przy rue Mazzarine, Robespierre toczyl dysputy w Cafe Procope przy rue de l'Ancienne Comnedie. Jesli chce sie zjesc obiad, mozna odwiedzic ktoeys z licznych lokali na place i rue St-Andre-des-Arts, od tunezyjskich punktow z kanapkami po drogie restauracje z owocami morza. Przy rue de Buci, w strone bd St-Germain miesci sie wspanialy targ zywnosciowy. L'eglise SAINT SULPICE (Mo. St-Sulpice). Wzniesiony na przelomie XVII i XVIII w w tzw. stylu jezuicki: z dorycka i jonska kolumnada i korynckimi pilastrami zdobiacymi wieze, z ktorych tylko jedna jest ukonczona. Budowla w polnocnym krancu ogrodow to wspanialy koci w. Sulpicjusza, jeden z bardziej znanych w miecie, ciekawy przykad nawarstwiania si stylw architektonicznych. Znajduja sie w nim freski Delacroix i jedne z najwiekszych na swiecie organow. Na tym miejscu ju w XII w. sta koci parafialny dla wieniakw z okolicy. W 1646 r. kamie wgielny pod now budowl pooya krlowa Anna Austriaczka. Budowa cigna si do roku 1736. Brak byo jeszcze fasady. Projekt wygra woski architekt Giovanni Nicolo Servandoni. Do mierci w 1766 r. wznis wielk 2-pitrow fasad, dominujc nad przestrzeni placu, a po kondygnacj wie. Lewa wiea zostaa zakoczona w 1777 r. przez Chalgrina (budowniczego Luku Triumfakneg), natomiast prawa nie zostaa ukoczona. Servandoni by wietnym architektem, ale przeszed do historii przede wszystkim jako wybitny scenograf, twrca perspektywy ukonej, autor dekoracji dla wielu teatrw europejskich. Fasada przywodzi na myl bardziej dekoracj ni fronton kocioa. Tworz j 2 spitrzone kolumnady (dorycka i joska) oraz umieszczone po bokach wiee (68m i 73m). Wntrze wspaniae, obszerne, 3-nawowe (140m dug., 56 m szerokoci, 33 m wys.), do ktrego prowadz centralne drzwi z posgami w. Piotra i Pawa po bokach. Dominujcymi elementami wntrza s wysokie pilastry midzy rozpitociami ukw, ponad ktrymi skupia si ogromny beczkowaty strop. Wielkie okna zapewniaj wntrzu niebywa jasno. Warta obejrzenia jest kaplica Marii, mistrzowska rzeba Marii na rokokowym otarzu, kropielnice wykonane z olbrzymich muszli (podarowane Franciszkowi I przez Republik Weneck) oraz jedne z najwikszych na wiecie organy. W kaplicy Aniow (des Saints-Anges) - pierwszej po prawej poudniowej stronie (jednej z 18 otaczajcych cz absydialn) - freski Delacroix na plafonie - w. Micha zabijajcy smoka, na 2 przeciwlegych cianach sceny biblijne: "Wypdzenie Heliodora ze wityni" i "Walka Jakuba z anioem". Autorem projektu organw jest Chalgrin. Przed budynkiem harmonizujca z otoczeniem "fontanna 4 biskupw", zbudo- wana w 1844 r. przez Viscontiego - autora grobowca Napoleona. Ulice wokol St-Sulpice i na pld. od bg St-Germain sa spokojne i eleganckie. Halles St-Germain, w miejcu gdzie dawniej byl targ. Rue St Sulpice ma doskonale sklepy spozywcze. Glowna atrakcja place St-Sulpice jest Yves Saint Laurent Rive Gauche, najelegantszy sklep z moda na lewym brzegu. Rue Ferou na poludnie od St-Sulpice prowadzi do rue de Vaugirard, najdluzszej ulicy w Paryzu i do Ogrodu Luksemburskiego. Eglise St-GERMAIN-des-PRES - Koci w. Germana na kach pl. St-Germain-des-Prs (Mo. St-Germain-des-Prs), wzniesiony w 1163r, jest obecnie najstarszym kosciolem w calym Paryzu. Znajduje si przy pl. St-Germain-des-Pres, w bezporednim ssiedztwie synnych kawiarni jak Flore, czy Aux deux Magots. Powsta na miejscu wielokrotnie niszczonej przez Normanw merowiskiej bazyliki w. Wincentego. Zaoy j w 543 r. z namowy biskupa Parya w. Germana krl Childelbert I. Po mierci w. German zosta pochowany w tym kociele - std ta nazwa. Koci by pierwotnie miejscem pochwku Merowingw. W VII w. obok bazyliki ufundowano klasztor benedyktunw, oddajc mu okoliczne ziemie. Koci podlega wycznie papieowi. A do XVII w. otoczone murami twierdzy znajdowao si tu przedmiecie Bourg-St-Germain. W pnym redniowieczu opactwo bylo centrum naukowym o europejskim znaczeniu. Najstarsz czci budowli jest warowna, 4-ktna wiea zachodnia, z ok. 1000 roku. Wysze pitro wiey pochodzi z XII w. a kopu trzeba byo odnowi w XIX w. Nawa gwna i poprzeczna to jedyne w Paryu zachowane wntrza romaskie. Pokryte byy pierwotnie paskim dachem. Sklepienie zostao zbudowane dopiero w XVII wieku. Prezbiterium zbudowane w zapowiadajcym ju gotyk (linia okien) stylu romaskim byo konsekrowane w 1163 r. przez papiea Aleksandra III. Portal gwnego wejcia pochodzi z XVII w. Pyty nagrobne pochowanych tu krlw z dynastii Merowingw przeniesiono do St-Denis (od czasw Dagoberta miejsce pochwku francuskich panujcych oraz arystokracji). W 1668 r. tytularnym opatem St-Germain-des-Pres zostal przybyy do Francji po swej abdykacji krl Polski Jan Kazimierz. W kociele znajduje si urna z sercem krola, jest te tam pomnik ku czci Jana Kazimierza; paskorzeba przedstawia bitw pod Beresteczkiem. W lewym ramieniu transeptu jest mauzoleum pochodzce z 1672 r. W czasie rewolucji opactwo zostao zamienione na jedno z licznych wizie. Pniej zaoono w kociele fabryk saletry. W latach 1819-22 i 1843 przeprowadzono rekonstrukcj budynku w nawizujcym do jego dawnego wygldu stylu neoromaskim. Przebicie w okresie II cesarstwa bulwaru St-Germain spowodowao likwidacj znacznej czci zrujnowanego opactwa. We wntrzu warto zwrci uwag na grobowiec Oliviera i Louisa de Castellone (poudn. rami transeptu), kaplic w. Anny z XII wiecznymi witraami (za otarzem), kaplic w. Piotra i Pawa z pyt nagrobn N. Boileau (lewa strona prezbiterium)., tablic nagrobn Kartezjusza. Na pnoc od prezbiterium wznosi si paac opacki zbudowany w 1586 r przez kardynaa de Bourbon. Na skwerze obok kocioa rzeba Picassa ku czci Apollinaire'a. Okolice kocioa s ruchliwym centrum handlowo-rozrywko- wym, A do upadku monarchii cay obszar dzisiejszego 6 okrgu nalea do opactwa S. Germain i stanowi rodzaj odrbnego miasta. Prawdopodobnie z tego opactwa pochodzi Gal Anonim. W 1831 r. dzielnica staa si gwnym skupiskiem polskich emigrantw. W hotelu Tarane dziaa Komitet Franko-Polski. Hotel ocala. Na frontonie domu nr 153 tablica ku czci Lelewela. Pod nr 63 przy rue de la Seine mieszka przez pewien czas A. Mickiewicz - tablica pamitkowa. Trasa wycieczki w tym rejonie: Bd. St. Germain do St-Peres, do skrzyzowania z rue Jacob - Hotel Danube, w ktrym w latach 1939-40 mieszka Wadysaw Sikorski (tablica). Ulica Jacob dochodzimy do Bonaparte, gdzie miszcz si antykwariaty, ksigarnie, galerie sztuki. Podobny charakter ma rwnolega rue de la Seine. Na placyku Furstenberg - Muzeum Delacroix z atelier malarza. Ruchliwa av. de Buci - jeden z najpopularniejszych w Paryu targw ywnociowych. Skrzyowanie z rue Mazzarine i St-Andre-des-Arts - orodek mody kobiecej (butiki Gudule, Anastasia, Belge). Restauracja "Procope" - otwarta w 1685 r, odegraa wan rol w yciu intelektualnym Parya (pomys stworzenia Encyklopedii - Diderot i d'Alembert, decyzja o wybuchu powstania 10.VII.1792..). Pasa Cour-du-Commerce-Saint-Andre (prototyp gilotyny), ul. St-Andre-des- Arts - butiki mody, kina studyjne - strefa ruchu pieszego. Bd St-Michel - po prawj ksigarnie, po lewej stoiska z tani odzie i pamitkami. Skrzyowanie z St. Germain - duo policji wyspecjalizowanej w zwalczaniu star ulicznych (studenci). Skrcamy w prawo w St.Germain - wiele firm wydawniczych - koncern Hachette. Pomnik Dantona. Pod nr 123 Ksiegarnia Polska. Skrcamy w rue du Four - wyrocznia paryskiej mody. PAAC INWALIDOW Hotel des Invalides, --------------- 2 av. de Tourville (Mo. Invalides lub lub Latour-Maubourg lub St-Franois Xavier). Olbrzymi zesp arhitektoniczny skadajcy si ze zbudowanego w latach 1670-72 przez L. Brunata "Paacu Inwalidw" oraz dobudowanych w latach 1676-1706 przez J. Hardouina-Mansarta kocioa w. Ludwika i katedry Inwalidw. We wnetrzu swiatyni grobowce bohaterow Francji. W dawnych budynkach szpitalnych miesci sie Museum Armii (Musee de l'Armee), posiadajace jedna z najbogatszych na swiecie, kolekcji eksponatow o tematyce wojskowej. Bilet do muzeum umozliwia wstep do Grobu Napoleona znajdujacego sie pod okazala kopula Jules Hardouin-Mansart'a. (Udostepniony do zwiedzania codz. 10.00-19.00, IX i IV-V 10.00-18.00; X-III 10.00-17.00) Glwn fasad Paac Inwalidw ustawiony w kierunku Sekwany. W r. 1670 Ludwik XIV stworzy bezprzykadny w wczesnej Europie charytatywny obiekt dla onierzy - inwalidw wojennych, ktrzy zdani byli jak ebracy na dzialno dobroczynn klasztorw. Cz szpitalna do dzi przetrwaa w jednym z bocznych pawilonw od strony pl. Vauban, a leczonych tam weteranw mona rozpozna po baskijskich beretach. Jeszcze w XVIII w. w podziemiach paacu byy magazyny broni i std wanie lud paryski zabra brn 14.VII.1789, przygotowujc szturm Bastylii. W 1794 r. wadze rewolucyjne zaoyy Muzeum Artylerii, ktre w r. 1906 stao si Muzeum Armii. Muzeum to zawiera 40 tys. eksponatw i ilustracji o tematyce wojskowej i jest najwiksz tego rodzaju instytucj na wiecie. Na najwyszym pitrze wschodniego skrzyda umieszczono muzeum miast i fortyfikacji, ktre wykonane jeszcze za Ludwika XIV przez dugi czas suyy suchaczom szk wojskowych jako pomoce naukowe. Dostpu na teren paacu Inwalidw broni XVII wieczna fosa, wzdu ktrej na skarpie ustawiono kilkadziesit zdobycznych armat. Najcenniejsza jest bateria triumfalna, zoona z 8 dzia odlanych w latach 170801710 w Berlinie, na rozkaz Fryderyka I. Bateri zagarn Napoleon w 1805 r. w Wiedniu. Bateria oznajmiaa wielokrotnie wane wydarzenia w dziejach Francji. W 1940 r. wywieli Niemcy do Berlina, 6 lat pniej zostaa przywieziona przez onierzy 1 armii gen. de Lattre de Tassigny. Na lewo od alei prowadzcej ku gwnemu wejciu do paacu Inwalidw stoi pomnik ks. Eugeniusza Beuharnais, pasierba Napoleona i kandydata do tronu polskiego. Zaprojektowana z wielkim rozmachem instytucja otrzymaa wspania, wzorowan na hiszpaskim Escorialu, siedzib - z kilkunastoma wewntrznymi dziedzicami i monumentaln 3-pitrow fasad, liczc 210 m dugoci i posiadajc 200 okien. Powierzchnia caej budowli wynosi prawie 13ha. Na fasadzie, na osi gwnej okazay portal przedstawiajcy Ludwika XIV na koniu w otoczeniu kobiecych postaci Sprawiedliwoci i Roztropnoci, czym mia si kierowa monarcha. Przez sklepion bram, we wntrzu ktrej ustawiono kolka XIX-wiecznych armat, wchodzimy na paradny dziedziniec - jeden z najpikniejszych zabytkw klasycystycznej architektury Parya. Na dziedzicu wyoonym kostk jak za czasw Ludwika Wielkiego, odbywaj si uroczystoci wojskowe - wrczanie krzyy Legii Honorowej, rocznicowe przegldy, pogrzeby wybitnych dowdcw. Latem s organizowane przedstawienia typu wiato i dwik, przypominajce dzieje paacu lub Wielkiej Armii. Dziedziniec jest otoczony 2 pitrami arkad Jest on ozdobiony kilkudziesicioma armatami. W galeriach I-go pitra liczne tablice pamitkowe ku czci francuskich oddziaw wojskowych. Na wprost gwnego wejcia na dziedziniec umieszczono spiowy posg Napoleona Bonaparte, ktry poprzednio wieczy kolumn Vendome. W podcieniach po prawej stronie mona zobaczy jedn z 1200 paryskich takswek, ktre we wrzeniu 1914 roku przewoziy onierzy na front i zadecydoway o zwycistwie nad Marn. W galeriach I-go pitra wmurowano kilkadziesit tablic pamitkowych francuskich pukw, dywizji i rodzajw broni. Jest tu take tablica ku czci Polakw polegych w I i II wojnie wiatowej. Kosciol SAINT LOUIS Poudniowy bok dziedzica tworzy kosci w. Ludwika (Saint Louis), ktry najpierw by "parafi inwalidw" a od czasw rewolucji sta si wityni armii francuskiej. W 1800 r, na rozkaz Napoleona przeniesiono tu szcztki francuskiego wodza Tureniusa. Od tego czasu koci w. Ludwika sta si panteonem zasuonych dowdcw. W krypcie, do ktrej wejcie jest za gwnym otarzem, pochowano m.in. napoleoskich marszalkw, gen. Leclerca. W podziemiach kocioa zoono take prochy autora Marsylianki - Rouget de Lisle'a oraz serce gen. Kleberga. S take sztandary zdobyte na nieprzyjacielu. W marcu 1814 r, gdy wojska koalicji antynapoleoskiej zbliay si do Parya, gubernator Inwalidw spali 1417 takich sztandarw, z ktrych ocalay jedynie okucia przechowywane w Muzeum Armii. Chorgwie wiszce pod sklepieniem kocioa w. Ludwika w wikszoci pochodz z pniejszego okresu. W bocznej kaplicy po prawej stronie gwnego otarza - pamitki napoleoskie z Wyspy w. Heleny. Z paradnego dziedzica wewntrznym korytarzem wychodzimy przed koci Inwalidw (Dome des Invalides). Koci Inwalidw DOME des INVALIDES Budow rozpocz w 1706 r. Hardouin-Mansart, ale ukoczona zostaa po jego mierci w 1706 r. Koci ma 105 m wysokoci i jest uwaany za naj- pikniejsz budowl, jak wzniesiono we Francji, od czasw Renesansu. Koci Inwalidw jest przedueniem kocioa w. Ludwika. Zbudowany jest na planie krzya greckiego wpisanego w kwadrat i zwieczony wspania kopu, uwaan za najpikniejsz w Paryu, pokryt zoconym oowiem i przyozdobion panopliami - motywami dekoracyjnymi skomponowanymi z elementw uzbrojenia, sztandarw i proporcw. Kopua ma interesujc konstrukcj: skada si z 2 spitrzonych czasz, z ktrych nisza jest otwarta ku grze i ozdobiona freskiem Foss'a, przedstawiajcym apoteoz w. Ludwika. Zwieczona jest rodzajem helmu zakoczonego obeliskiem z krzyem. Zainteresowanie turystw budzi jednak przede wszystim grobowiec Napoleona, zaprojektowany przez Viscontiego i wykonany z czerwonego karelskiego granitu, ofiarowanego przez cara Mikoaja I. Krypta z grobowcem Napoleona znajduje si we wntrzu ityni, bezporednio pod kopu. Zwoki cesarza, ubrane w mundur pukownika strzelcw konnych, spoczywaj w trumnie z biaego metalu, ktra umieszczona jest w 5 kolejnych: - uoonych jedna w drugiej: z mahoniu, 2 z oLowiu, hebanu i dbu. Te natomiast zloone s w sarkofagu zbudowanym z 5 blokw czerwonego karelskiego porfiru - daru cara Mikoaja I. Liczcy 4 metry dlugoci i 2 m szerokoci sarkofag ustawiony jest na postumencie ze sprowadzonego z Wogezw zielonego granitu. Serca i trzewia cesarza spoczywaj w umieszczonych obok grobowca 2 srebrnych urnach. Pikn posadzk krypty zdobi okalajcy grobowiec, wawrzynowy wieniec oraz umieszczone obok niego nazwy wielkich bitew: Rivoli, Piramidy, Marengo, Austerlitz, Jena, Friedland, Wagram i Moskwa. Wok cian krypty 12 posgw, symbolizujcych zwycistwa cesarza. W gb krypty prowadz schody, w poowie ktrych - po obu stronach pochowano Duroca i Bertanda - 2 marszakw cesarskiego paacu. Krypt zamyka zpiowa brama odlana ze zdobytych pod Austerlitz dzia. We wntrzu kocioa znajduj si rwnie grobowce 2 braci Napoleona - Jzefa, krla Neapolu i Hiszpanii, Hieronima, krla Westfalii, a take jego syna "Orltka" - Napoleona I, tytularnego krla Rzumu. S rwnie sarkofagi marszakw Lyauteya i Focha jak rwnie grobowiec Tureniusza i pomnik ku czci synnego fortyfikatora Vaubana. W okresie rewolucji Hotel des Invalides zamieniono w wityni Ludzkoci i wityni Marsa. Od koca XIX w. maja tu sw siedzib rne instytucje wojskowe oraz 2 muzea: Musee de l'ARMEE - najwiksze tego typu na wiecie, liczce ponad 40tys. eksponatw z zakresu sztuki, rechniki i historii wojskowoci - od paleolitu do II wojny wiatowej oraz 2 razy tyle obrazw i sztychw przedstawiajcych wielkie bitwy. Najnowszym eksponatem muzeum jest czog, ktrym w 1944 r. gen. Leclerc wjecha do Parya. Musee des PLANS RELIEFS - posiada kolekcj wykonanych w XVII w. plastycznych modeli miast i twierdz. Gwn fasad gmachu poprzedza XVII wieczny ogrd otoczony fos, wzdu ktrej umieszczono kilkadziesit armat. Na lewo od gwnej alei pomnik ksicia Eugeniusza de Beuharnais - pasierba Napoleona, wicekrla Woch, kandydata do tronu polskiego w roku 1812. Pomidzy ogrodem a Sekwan rozciga si liczca 500 m dugoci i 250 m szerokoci wspaniaa Esplanada Inwalidw poczona mostem Aleksandra III i avenue W. Churcil z Polami Elizejskimi. Paac Matignon - oficjalna siedziba premierw Francji Paac Sagan z 1784 r. ambasada polska; 1 rue de Tayllerand, 75007 Paris MUZEUM d'ORSAY Musee d'Orsay, 1 rue de Bellechasse, 7me (Mo. Solfrino; RER Muse d'Orsay), jest nazywane paryskim muzeum impresjonistycznym, lecz w rzeczywistosci zebranie tu sa dziela sztuki francuskiej, powstale w latach 1848-1914. Budynek obecnego muzeum poczatkowo funkcjonowal jako dworzec kolejowy, interesujacy jst wiec sam sposob przystosowania dworcowych wnetrz do nowych celow. (Czynny wt.-sr i pt.-sb. 9.00-18.00, czw. 9.00-21.30; 21.IX-9.IVI 10.00-18.00, czw. 10.00-21.45, nd. 9.00-18.00. Bilety sprzedaje sie do godz. 17.15, czw. do 21.00. Wstep 31F, osoby w wieku 18-25 lat oraz powyzej 60 lat - 16F, ponizej 18 lat - wstep wolny, w nd. 16F. Po muzeum oprowadza przewodnik - 90 min.- wt.-sb. 11.30, czw. 11.30 i 19.00, latem dodatkowo 14.00. Koszt 30F.) MUZEUM RODIN Musee Rodin Paac BIRON - u zbiegu ulic Varenne i bd. Inwalidw. Powsta w 1728 roku i jest dzieem architekta Gabriela. Obecnie mieci si tu muzeum synnego rzebiarza Rodina. Poruszajac sie dalej w kierunku zachodnim mozna dotrzec do Museum Rodin (Musee Rodin), znajdujacego sie w eleganckim XVIIIw. Hotelu Biron, 77, rue de Varenne, 7me (Mo. Varenne). Muzeum mieszczace w sobie prace najslynniejszego francuskiego rzezbiarza Augusta Rodin nalezy do najwiekszych atrakcji Paryza. (Czynne wt.-nd. 10.00-17.45, X-III wt.-nd. 10.00-17.00.) Ostatnie bilety sprzedawane sa na 30 min. przed zamknieciem. Wstep do muzeum i parku 21F, osoby ponizej 18 lat, osoby starsze i w nd. - 11F. Park czynny wt.-nd. 10.00-19.45, IX i IV-VI 10.00-17.30, X-III 10.00-16.45. Ostatnie bilety sprzedaje sie na pol godziny przed zamknieciem. Wstep do parku 4F.) Niedaleko miesci sie Musee des EGOUTS de Paris - Muzeum Kanalizacji, na rogu quai d'Orsay i pl. de la Rsistance, 7me (Mo. Pont de l'Alma). Radzimy zaopatrzyc sie w francuski, angielski, niemiecki lub hiszpaski przewodnik lub zabrac na wycieczke kanalarza. (Muzeum czynne: sb.-sr. 11.00-17.00. Bilety sprzedawane najpozniej 1godz. przed zamknieciem. Wstep 22F, studenci 17F. Zamkniete przez 3 tygodnie stycznia.) MONTMARTRE ----------- Wg opinni cudzoziemcow znajduje sie tu zbiorowisko lokali rozrywkowych, barow, variete. Montrmartre to wapienno-piaszczyste wzgorze o wysokosci 130 m, Ktorego szczyt stanowi najwyzsze wzniesienie w Paryzu. Za czasow rzymskich na zboczach gory zbudowano swiatynie Marsa i Merkurego - Mons Martis albo Mons Mercuri. W polowie II wieku zginal tu apostol Galii, sw Denis, ktorego Rzymianie skazali na smierc, bo nie chcial sie wyrzec wiary. Dzis na miejscu tym wznosi sie bazylika St. Denis, od ktorej wzielo nazwe cale polnocne przedmiescie Paryza. Slynne wzgorze (Butte), wymienione jest w kronikach z r. 742 jako "mons mercove". Od smierci swietego Dionizego, to wzniesienie otrzymalo nazwe "mons martyrum" - Montrmartre. Na zboczach Montrmartre zbudowano z czasem opactwo, w ktorym od polowy XII w. az do rewolucji przebywaly benedyktanki. Pozostaloscia klasztoru jest tylko Place des Abbesses (Plac Benedyktynek) i ulica o tej nazwie. W kamieniolomach wzgorza Montrmartre wydobywano bloki na budowe gmachow Paryza. Najwiekszy wapiennik znajdowal sie na zachodnim sklonie, gdzie w 1705 r. zalozono cmentarz. Istnialy liczne galerie prowadzace w glab gory, grozace zawaleniem. W maju 1871 r. zolnierze wojsk rzadowych wysadzili w powietrze kilka galerii, gdzie schronili sie komunardzi. Od XII wieku poludniowe i zachodnie wzgorza pokryte byly winnicami. Jedna ze specjalnosci klasztoru Benedyktynek bylo tloczenie wina. Dzis pozostala tylko jedna uprawa - na rogu rue des Saules i St. Vincent. Od r. 1933, winnica ta - 3250 sadzonek Thomery nalezy do wladz miejskich. W poznym sredniowieczu na wzgorzu Montmartre wybudowano kilkadziesiat wiatrakow, do mielenia zboza a takze do wytlaczania wina i produkcji prochu. W polowie ubieglego wieku wiatraki zostaly rozebrane (np. Moulin Polonais), badz zamienione na sale taneczne np. Moulin de la Galette. Dzis zachowaly sie tylko 2: Moulin de la Galette (z 1622 r. ale obecna konstrukcja jest z roku 1925) i Radet - pozbawiony skrzydel. Wzgorze odegralo kilka razy znaczna role w dziejach stolicy. W 1814 r. toczyly sie glowne walki o Paryz. Z placu du Tertre, Leon Gambetta wydostal sie balonem z oblezonego przez Prusakow Paryza. W II.1871 r. Paryzanie zgromadzili tu 170 armat. Proby odebrania armat przez reprezentanta rzadu francuskiego, gen Lecomte'a do prowadzily do wybuchu Komuny Paryskiej. Na wschodnim stoku gory zginal Jaroslaw Dabrowski - dowodca wojsk powstanczych. W 1873 r. Zgromadzenie Narodowe postanowilo wzniesc bazylike Serca Jezusowego - Sacre Coeur. Pod koniec ubieglego wieku wzgorze stalo sie ulubionym miejscem spotkan malarzy. Tutaj mieszkali i tworzyli: Auguste Renoir, Edgar Degas, Claude Monet, Paul Cezanne, Max Jacob, Pablo Picasso i inni. Po I wojnie swiatowej wiekszosc malarzy i poetow przeniosla sie na druga strone Sekwany, na wzgorze Montparnasse, bo zaczelo sie tu spekulacyjne wykupywanie nieruchomosci. Wedrowke zaczynamy ul LEPIC z Pl. Blanche. Kazdego ranka i wczesnym popoludniem ulica jest rozleglym targiem zywnosciowym. Obok ul. Mouffetard po drugiej stronie Sekwany jest to najwieksze skupisko "marchands de quatre saisons". Ulica Lepic biegnie zakosami w gore, az do Moulin de la Galette - kiedys miejsce ludowych zabaw i spotkan malarzy. Dochodzimy do placu Jean-Baptiste Clement i skrecamy w rue des Saules (wierzby). Na skrzyzowaniu z rue St.-Rustique zabytkowy dom "Aux bilards en bois", gdzie goscili malarze: Degas, Sisley, Pissaro, Renoir i Tolouse-Lautrec. Rue des SAULES i jej przecznica l'Abreuvoir (kiedys byl tu wodopoj), przypominaja swa zabudowa Montrmartre sprzed 1914 r. U zbiegu ulic pozostal niewielki dom "La Maison Rouge", w ktorym miesci sie stylowa gospoda. Rue des Saules dochodzi do rue St. VINCENT, mijajac po prawej stronie jedyna zachowana winnice. Co roku odbywa sie swieto winobrania "Vendanges Montrmartre". Przy rue St. Vincent pod numerem 32 miesci sie kabaret literacki "Lapin Agile". Byl kiedys miejscem spotkan Picassa, Utrilla i innych malarzy. Nazwe zawdziecza malarzowi o nazwisku A. Gill. Po prawej stronie przylega do winnicy Muzeum Starego Montrmartre. Musee du VIEUX-MONTMARTRE - miesci sie w pawilonie ogrodowym przy posesji nr 12 - wejscie z rue Vincent. Mozna tu obejrzec pamiatki z historii Monrmartre'u, m.in. dotyczace slynnego burmistrza Clemanceau, malarza Emila Bernarda oraz kabaretow i teatrzykoe belle epoque (otwarte oprocz pn. 14.30-18.00, sb. 11.00-18.00). Przy rue du Mont-CENNIS skrecamy na prawo na schody prowadzace na szczyt wzgorza. Dom pod nr 2 stoi na najwyzszym punkcie Paryza. Skrecamy w prawo w rue St.-Rustique - najstarsza ulice Montmartre, zalozona ok 900 lat temu. Brak chodnikow i biegnacy srodkiem rynsztok - typowy dla sredniowiecza. Zawracamy w lewo w ulice Norvins i p[rzez rue Poulbot docieramy do niewielkiego tarasu (place du Calvaire), skad roztacza sie rozlegly widok na Paryz. Przy tym placu jest Muzeum Figur Wojskowych - postacie: sw. Ignacy Loyola, Gambetta, Renoir, Clemanceau. Przechodzimy na place du TERTRE. Jest to glowny osrodek paryskich malarzy, ktorzy podjeli seryjna produkcje bezposrednio dla turystow. Proponuja tez wykonanie na poczekaniu barwnej podobizny. Na placu tym znajduje sie tez kilka pseudostylowych restauracji, w tym "U Matki Katarzyny". Tu 30.III.1814 r. kozacy zadajac napitku wolali "bistro, bistro", stad poszla nazwa naroznych paryskich kafejek. Kosciol SAINT-PIERRE de MONTMARTRE Przy rue Mont-Cenis znajduje sie najstarszy w Paryzu kosciol Saint-Pierre- de Montmartre. Swiatynie wzniesiono w 1147 roku. Podczas rewolucji znalazla sie w ruinie, pozniej dokonano powaznych prac restauracyjnych. Obok kosciola niewielki cmentarzyk du Calvaire, na ktorym spoczywaja m.in. rzezbiarz Pigalle (1785) i podroznik Bougainville. Jest to najprawdopo- dobniej najstarszy kosciol Paryza (otwarty tylko w dzien Wszystkich Swietych). Uliczka St-Eleuthere dochodzimy do placu przed bazylika Sacre Coeur. Bazylika SACRE COEUR Bazylika Sacre-Coeur - Basilique du Sacre-Coeur, 35 rue du Cheval de la Barre, 18e (Mo. Anvers, Abbesses lub Chteau-Rouge) kroluje nad calym Montmartre niczym puszysty bialy oblok. Jej wysklepiona kopula jest widoczna z kazdego zakatka Montmartre i z wielu czesci miasta polozonych w dole. Mozna wspiac sie na 112 metrowa dzwonnice - najwyzszy punkt w Paryzu (tak, naprawde jest wyzsza od wiezy Eiffel'a). W pogodne dni widocznosc siega do 50 km. (Wieza czynna codz. 7.00-23.00. Wstep wolny. Bazylika i krypta otwarta codz. 9.00-19.00, zima 9.00-18.00. Wstep do bazyliki 15F, do krypty 10F.) Budowe rozpoczeto w 1876 r. ale ze wzgledu na koniecznosc drazenia glebokich fundamentow i wznoszenia murow oporowych, otwarto ja w 1919 r. Wykonana jest w calosci ze specjalnego gatunku granitu, ktory bieleje w zetknieciu z powietrzem. Z jego schodow rozciaga sie wspanialy widok na Paryz. Sacre Coeur ma w fundamencie ksztalt krzyza: kwadrat z wysoka glowna kopula oraz 4 mniejszymi kopulami po bokach. Jest to eklektyczna bazylika w stylu romansko-bizantyjskim, ktorej wzorem byla katedra St-Front w Perigueux. Obok wolno stojaca czworoboczna dzwonnica wys 84m z dzwonem La Savoyarde (Sabaudka), 19 ton, odlanym w 1895 r., ofiarowanym przez 4 diecezje Sabaudii. Przed wejsciem posagi konne sw. Ludwika i Joanny d'Arc, z 1927 r. Wnetrze kosciola (100 x 50m) stwarza jasne i jednolite wrazenia. Ze szczytu wzgorza schodzimy w dol ulica kardynala DUBOIS, a nastepnie rue FOYATIER - w dol najpiekniejszymi schodami Montrmartre. Pierre Labric zjechal w 1922 r. po tych schodach na rowerze. Z placu Suzanne Valadon (malarka) idziemy rue Yvonne le Tac, az do rue des Abbesses. Ulica Lepic wracamy na plac Blanche. Bulwar de CLICHY w kierunku pl. Pigalle wypelniaja restauracje roznych kategorii. Ze wzgledu na chansonniers warto odwiedzic "Thetre des Deux- Anes". MOULIN ROUGE - byl na przelomie wiekow slynnym lokalem tanecznym, podobnie jak inny przebudowany wiatrak "Moulin de la Galette", Uroki Moulin Rouge wraz z jego tancerka La Goule utrwalil na swoich obrazach H. Toulouse-Lautrec. Place PIGALLE Nazywany pulapka turystow. Charakterystyczne rysy nadaja wielkie reklamy lokali striptizowych. Od pl. Clichy na zachodzie po Barbes-Rochechouart na wschodzie wzgorze Montmartre jest otoczone bulwarami Clichy i Rochechouart, na srodku ktorych czesto rozkladaja sie wesole miasteczka. Od strony Barbes, gdzie metro klekocze sie na stalowych podporach, tlumy klebia sie wokol domow handlowych "TATI", najtanszych w miescie, natomiast na chodnikach afrykanscy handlarze oferuja zegarki i rozne drobiazgi. Od strony place Clichy autokary wycieczkowe zatrzymuja sie przed masywnymi hotelami. W srodku miedzy pl. Blanche a pl. Pigalle, kina pornograficzne, malenkie bary z ekscentrycznie odziana zenska obsluga i uliczne prostytutki, damskie i meskie, wspolegzystuja z jednymi z najelegantszych willi w miescie przy av. Frochot i z najlepszymi specjalistycznymi sklepami muzycznymi przy sasiednich ulicach. W domu pod nr 6 zmarl w 1917 r. impresjonista Edgar Degas. Charakterystyczna dla tej ulicy jest rue Andre-Antoine, przez ktora idzie sie mijajac ceglany kosciol St-Jean-l'Evangeliste (1904) oraz Place des Abbeses, wraz z malowniczym wejsciem do metra Sacre Coeur. Cmentarz Montmartre - CIMETIERE Montmartre Na tym cmentarzu spoczywaja m. in. kompozytorzy: Adolphe Adam, Jacques Offenbach, Hector Berlioz, pisarze: Alexander Dumas, Heinrich Heine, Stendhal, Gautier, aktor Sacha Guitry i piesniarka Dalida. Sa tez groby polskie - za brama, po prawej stronie nad schodami Aleja Polakow. Sa tu m.in. dawne groby J. Slowackiego i J. Lelewela. Na Montmartre zrodzil sie kubizm, w ktorego powstaniu niwemala role odegrali Polacy: poeta Kostrowicki (Guillaume Apollinaire) i Markus (Marcoussis). MARCHE AUX PUCES - Pchli targ, av. de St-Ouen Rosci sobie prawo do najwiekszego pchlego targu na swiecie. Okreslenie "pchli" odnosi sie do stanu uzywanych materacow, ubran i innych staroci, sprzedawanych tutaj, gdy targ zaczal dzialac w strefie bezpodatkowej, poza murami miasta. Dzis jest to przede wszystkim bardzo drogi targ antykami (meble, stare kasy barowe, telefony, plakaty, katarynki, pompy benzynowe, swiatla uliczne), a tandeta ograniczona jest do czesci przy rue Fabre i rue Lecuyer. GOUTTE d'OR Wzdluz polnocnej czesci bd. de la Chapelle, pomiedzy bd. Barbes a torami kolejowymi Gare du Nord, rozciaga sie dzielnica o poetyckiej nazwie Goutte d'Or - Kropla Zlota, ktora przejela nazwe od uliczki. Byla to zawsze dzielnica biedoty. Po I wojnie swiatowej powstalo tu stopniowo getto emigrantow z Afryki Polnocnej. Na przelomie lat 50 i 60., podczas wojny w Algierii, dzielnica miala reputacje niebezpiecznej - dzialalnosc polityczna, obskurne knajpy, domy publiczne, narkotyki, Do dzis jest to getto, lecz znajduje sie w kleszczach przebudowy, ktora zniszczy charakter dzielnicy. Dzielnica jest nedzna, zatloczona, mimo samochodow policyjnych wszedzie widocznych, panuje tu atmosfera krajow poludniowych. Starcy dyskutuja nad herbata w kawiarenkach, restauracje podaja tunezyjskie smakolyki prawie za darmo, z balkonow plynie afrykanska muzyka. Panuje tu niechec do osob z zewnatrz, pragnacych sfotografowac wielkomiejska nedze. Najlepiej udac sie tu w srode albo w sobote, gdy czynny jest targ przy bd. de la Chapelle. MARAIS ------ Prawobrzezny rejon Paryza rozciagajacy sie w trojkacie: ratusz (l'Hotel de Ville) - Plac Republiki - plac Bastylii. Marais oznacza blota. Jeszcze w XIII w. byly tu zalewanae przez rzeke laki i trzesawiska. Pozniej przyszli zakonnicy. Za czasow Katarzyny Medycejskiej panowanie nad Marais przejeli tzw. franc- bourgeois - wolne mieszczanstwo, nie placace podatkow, wloczedzy itp. W XVII w. po sprzedaniu przez krola dzialek wokol place des Vosges, Marais stalo sie dzielnica arystokracji. BASTYLIA Karol V wybudowal na Prawym Brzegu bastion - Bastylie (1364-1380) by uwiezic w niej swoich wrogow i chronic dostepu do wschodniej strony stolicy oraz dla ochrony jego niedaleko polozonej rezydencji (Hotel St-Pol), nazywany przez paryzan "La petite bastille". Mial on w razie ewentualnych rozruchow umozliwic ucieczke krola przez Porte St-Antoine. Znaczenie militarne bastionu bylo niewielki - oblegany 7 razy w czasie wojen domowych oparl sie tylko raz. W czasie panowania Henryka IV byla tam skarbiec panstwowy. Richelieu polecil te twierdze przebudowac w wiezienie panstwowe. Do wiezniow Bastylii nalezeli m.inn. Wolter, Mirabeau, markiz de Sade. W wieczor poprzedzajacy rewolucje (13.VII.1789) lud, kiedy dowiedziano sie, ze znajduje sie tam skladnica broni, uderzyl na Bastylie. Wypuszczono ostatnich 7 wiezniow. Gubernatora twierdzy i jego ludzi stracono na pl. de Greve (pl. ratuszowy). Przystapiono do burzenia twierdzy. Dzien zdobycia Bastylii - 14.VII, jako rozpoczecie rewolucji jest obchodzony jako swieto panstwowe. Na uliczch odbywaja sie wtedy liczne festyny. Zarys twierdzy jest oznakowany w zachodniej czesci placu (rue St-Antoine) bialymi kamieniami na bruku. 14.VII.1989 r., Franois Mitterand uroczyscie otworzyl budynek Opera Bastille, 120, rue de Lyon, 12me (Mo. Bastille), swiecac w ten sposob dwuchsetlecie zburzenia tej znienawidzonej fortecy. Ta nowoczesna budowla tchnela zycie w male sasiadujace z placem uliczki (np. rue de Lappe), ktore staly sie miejscem spotkan mlodziezy. Colonne de Juillet (kolumna lipcowa) na pl. Bastylii Uwienczona Geniuszem Wolnosci upamietnia ofiary rewolucji z lipca 1830 r., pogrzebane w fundamentach. Tu pochowano takze powstancow z 1848 r. Kryje takze szczatki mumii egipskich ze zbiorow Luwru, ktorych kiedys nie potrafiono odpowiednio konserwowac. Na zachod od Bastylii polozone sa 3 i 4 dzielnica, znane pod nazwa Le MARAIS. Obszar ten od czasu wybudowania tu w XVII w. przez Henryka IV Place des Vosges, (Mo. St-Paul) stal sie centrum eleganckiego i modnego zycia. Wiele znajdujacych sie tu muzeow bylo niegdys wytwornymi rezydencjami. Musee PICASSO, 5, rue de Thorigny, 3me (Mo. Chemin Vert) skupia wprawdzie prace o mniejszej wartosci, ale kolekcja jako calosc przedstawia sie interesujaco dzieki gustownemu i przejrzystemu rozplanowaniu budynku. (Otwarte czw.-pn. 9.15-17.15 i sr. 9.15-22.00. Wstep 21F. Muzeum przystosowane dla osob niepelnosprawnych na wozkach inwalidzkich.) Place de l'Hotel de Ville, HOTEL DE VILLE Niegdys plac nazywal sie de Greve (greve - wybrzeze) i byl w srednio- wieczu miejscem przeladunku towarow transporowanych Sekwana. W latach 1330-1830 byl tez miejscem kazni. Tam tez gromadzili sie strajkujacy i stad strajkowac po francusku to "faire la greve". Dawny plac Greve, zdominowany przez bryle duzego budynku samorzadu miejskiego. L'hotel de ville otwarty zostal w 1882 r., w miejsce budowli zniszczonej w okresie Komuny Paryskiej. Zrekonstruowany zostal wg wzoru renesansowego. Dawny budynek powstal za Franciszka I i byl rozpoczety w latach 30-tych XVI w. Place de Ville byl swiadkiem waznych wydarzen historyczntch. Na placu tym 17.VII.1789 r. Ludwik XVI otrzymal z rak mera trojkolorowa kokarde. 4.IX.1870 r. Napoleon III proklamowal w tym miejscu Republike. W sierpniu 1944r swoja siedzibe w ratuszu miala Resistance, 25.VIII przemawial z okien ratusza de Gaulle. W 1357 r. Rada Miejska przeniosla sie do Maison aux Piliers przy pl. de Greve. Za panowania Franciszka I zniszczony ratusz postanowiono zastapic nowa budowla. W 1533 r. zadanie to powierzono wloskiemu archi- tektowi D. da Cortanie zwanemu Bocador, ktory zaslynal przy wznoszeniu zamkow Chambord i Blois w dolinie Loary. Z powodu wojen religijnych ratusz ukonczono dopiero w 1628 r. Podczas Komuny Paryskiej, w trakcie pozaru ulegl zalkowitemu zniszczeniu. W latach 1873-82 zostal odbudowany w poprzednim ksztalcie. Fasada zaprojektowana przez Brocadora, z calym bogactwem drobnych elementow dekoracyjnych, jest charakterystyczna dla wczesnego zastosowania wloskich motywow renesansowych w jeszcze gotyckiej strukturze architek- tonicznej. Wysokie okna krzyzowe i spadziste dachy. W 1837 r. dobudowano 2 skrzydla boczne. Przy wiezy zegarowej zasiada na tronie bogini Paryza, pod nia umieszczono potezne postacie symbolizujace Prace i Dzialanie (koniec XIX w). W ogrodzie, w jego czesci tylnej zanjduje sie posag konny Etienne Marcela. sale sa przykladem pompatycznego stylu belle epoque z konca XIX w. Warto obejrzec schody z plafonem przedstawiajacym V. Hugo, ktory swoja lire poswieca Paryzowi. Hotel de Ville jest siedziba zarzadu miasta i mera Paryza. Wzdluz peronu linii Neuilly-Vincennes na stacji metra Chatelet, przedstawiona jest ilustrowana historia tego budynku, ktory zawsze byl pierwszym celem zamieszek i rewolucji. Po stlumieniu Komuny Paryskiej w 1870 r. Paryz byl zarzadzany przez 100 lat przez ministerstwo spraw wewnetrznych. Pierwszym zwierzchnikiem niezaleznych wladz miasta zostal w 1977 r. Jacques Cirac, nadal u wladzy w miescie. l'EGLISE ST-GERVAIS-ST-PROTAIS Ma jedna z najpiekniejszych fasad klasycystycznych Paryza. Jest zarazem polaczeniem gotyku i klasycyzmu. Budowa rozpoczela sie w 1494 r a trwala do polowy XVIIw. Wewnatrz styl gotyku plomienistego (poznego gotyku) ale fasada 1616-17 to absolutne novum. . Fasada, ktorej pierwszy kamien wegielny polozyl Ludwik XIII w 1616 r. , jest pierwszym dzielem we Francji, gdzie zastosowano spietrzenie 3 porzadkow architektonicznych: dorycki na parterze, jonski na I pietrze i koryncki powyzej. Rzezby sa nowozytne, bo XVII wieczne zostaly zniszczone w czasie rewolucji. Swiatynia ma 3 nawy, z kaplicami po bokach. Gwiazdziste sklepienie pokrywa nawe srodkowa, sklepienie sieciowe pokrywa nawy boczne, w ktorych wbudowano renesansowe galerie. Witraze sa tylko w czesci oryginalne. W poludniowej kaplicy choru "Wyrok Salomona - 1831r, a w sasiedniej kaplicy skazanie patronow kosciola - sw. Gerwazego i Protazego. W kosciele sa rowniez piekne stalle z XVI-XVIIw. Warto tez zwrcic uwage na flamandzkie "Sceny Meki Panskiej" z ok. 1500r. W marcu 1918 r.zostal trafiony pociskiem "grubej Berty". RUE SAINT-ANTOINE Uliva rozciaga sie od pl. Bastylii do rue de Rivoli. Zawdziecza swoja nazwe opactwu sw. Antoniego. Byla ulica, w ktorej obchodzono swieta ludowe a rownoczesnie ulica barykad w 1830 i 1848 r. Polozona na starym rzymskim szlaku Paris-Melun. Jest ulica bardzo ozywiona, szczegolnie po stronie numerow nieparzystych ciagiem sklepow spozywczych. Le Temple Sainte-Marie - obecnie swiatynia protestancka. Pierwsze wybitne dzielo F. Mansarta (1632-34). W krypcie szczatki de Foqueta. Hotel de Mayenne, wzniesiony w 1613 r., pierwszy z serii kilkudziesieciu palacow w dzielnicy Marais. Hotel de Sully (1624), pod numerem 62. Siedziba Caisse Nationale des Monuments Historiques, instytucji zajmujacej sie ochrona zabytkow kultury. W 1559 r. w pojedynku zostal tu smiertelnie ranny Henryk IV. Eglise Saint-Paul-St.-Louis Kosciol kolegium jezuickiego, wzniesiony w latach 1627-1641, z datkow Ludwika XIII, inspirowany przez Il Gesu w Rzymie. Barokowa fasada o 3 kondygnacjach. Kosciol slynal ze znakomitych kazan. Arystokraci wysylali sluzbe rano by zajela miejsce na kazanie wieczorne. PLACE DES VOSGES - PLAC WOGEZOW Godny podziwu kompleks i uprzywilejowane miejsce Paryza. Zlokalizowany na miejscu palacu de Tournelle, w ktorym zmarl krol Henryk II po tragicznym pojedynku z kpt. Montgomery (1559), w trakcie turnieju rycerskiego, Katarzyna Medycejska polecila zburzyc palac. Powstal plac targowy, gdzie sprzedawano konie. Po 50 latach Henryk IV postanowil podarowac pazryzanom plac o doskonalym ukladzie, w formie czworokata o boku 108 m. Plac mial nazwe place de Royal. Nazwa zmieniala sie kilkakrotnie. W 1800 roku otrzymal aktualna nazwe na czesc departamentu, ktory pierwszy splacil podatki. Najpierw mial byc to osrodek rzemiosla, wzniesiono podcienia na warstaty i sklepy. Henryk IV podzielil pawilony na 36 segmentow i wystawil na sprzedaz, przez co plac stal sie zbiorowa rezydencja arystokracji. Plac otoczony jest wiec rownymi fasadami 36 palacow wielmozow. Przewyzsza je jedynie Pavillons du Roi de la Reine, przewidziane jako mieszkanie pary krolewskiej (nigdy przez te pare nie zamieszkale). Cechy charakterystyczne tej budowli z piaskowca to uporzadkowanie fasad arkadami parterow, okienniacami (porte fenetre) oraz wysokie dachy. W centrum placu znajduje sie konny posag Ludwika XIII, ktory Richelieu polecil ustawic w 1639 r. Musee VICTOR-HUGO Przy placu mieszkalo wiele osobistosci. W latach 1832-48 na II pietrze hotel de Rohan (nr 6) mieszkal Wiktor Hugo. Znajduje sie tu obecnie muzeum pisarza. Na 2 pietrach zgromadzono ponad 400 rysunkow, odtworzono miejsce pracy. Obejrzec mozna maske posmiertna, loze w ktorym zmarl, pulpit przy ktorym pisal. Zwiedzanie 10.00-17.10. HOTEL CARNAVALET - Muzeum Historii Paryza 23, rue de Svigne, 3e (Mo. Rivoli lub Carnavalet) mieszczace na skrzyzowaniu z rue des Franc Bourgeois, w XIX-wiecznym hotelu ukazuje cala historie Paryza. (Otwarte wt.-nd. 10.00-17.40. Wstep 16F, nd. wstep wolny. Dodatkowe tymczasowe ekspozycje bezplatne.) Renesansowy palac budowany w latach 1544-50 przez Pierre'a Lescota. W XVII w. przeszedl metamorfoze w wyniku prac prowadzonych przez Carceau a pozniej Mansarta. Z dawnej renesansowej budowli pozostal jedynie portal od strony rue de Sevigny oraz wielokrotnie restaurowana fasada budynku glownego od strony dziedzinca oraz fasada budynku glownego od strony dziedzinca. Na dziedzincu honorowym (Cour Louis XIV - pomnik Krola-Slonce, Ludwika XIV, przeniesiony z 'lHotel de Ville, przedstawiajacy panujacego jako rzymskiego imperatora. Za palacem rozciaga sie piekny ogrod. Od 1866 r. Muzeum Historii Paryza. W 80 salach ekspozycja fotografii, obrazow, rysunkow, rzezb i mebli reprezentujacych historyczny rozwoj miasta XV-XIX w. Znaczacy zbior mebli z czasow Ludwika XV i Ludwika XVI. Czynne 10.00-17.40. Hotel LAMOIGNON - Bibliotheque historique de la Ville de Paris, u zbiegu rue Pavee i rue Francs-Bourgeois. Jeden z najpiekniejszych i najwiekszych palacow Marais. Budynek z lat 1584-85, wybudowany dla hrabiny d'Angouleme, corki Henryka II. W XVII w. nabyty przez Lamoignon'a, ktory podejmowal m.in. Racine'a. Obecnie siedziba Biblioteki Historycznej Miasta Paryza - ok. 500tys vol, broszur, rekopisow, kolekcja autografow, planow itd. Hotel SALE 5, rue de Thorigny - Muzeum Picassa Palac ten kazal zbudowac w polowie XVII w. poborca podatku solnego Pieree de Fontanay. W XIX w. siedziba szkoly sztuk i rzemiosl. Miesci sie tu Muzeum Picassa (codz. oprocz wtorkow 9.15-17.30, sr. do 22.00). Muzeum Picassa - darowaizna spadkobiercow malarza. 200 obrazow, 300 rysunkow i szkicow, rzezby, ceramika, plaskorzezby, 50 dziel z jego prywatnej kolekcji (Braque, Cezanne). Mozna przesledzic fazy rozwoju artystycznego Picassa. Hotel de ROHAN, rue Vieille du Temple Zbudowany w latach 1704-1709 dla arcybiskupa Strasbourga, Maximiliana Rohana. Skromne fasady, wysokie okna. Od strony ogrodu piekny relief nad wejsciem do dawnych stajni. We wnetrzu warto obejrzec "Cabinet des Singers" z rokokowymi ozdobami z 1750 r. Zwiedzanie 12.00-18.00, oprocz poniedzialkow. Hotel de SOUBISSE - Palais Soubisse - ARCHIVES NATIONALES 60, rue des Franc Bourgeois Najwieksze historyczne archiwum swiata. Wznoszony w latach 1705-1709 przez Pierre'a Alexis'a Delamaira, ucznia Mansarta. Ksiaze de Soubisse nabyl hotel de Glisson za pieniadze, ktore otrzymal od Ludwika XIV w podziece za umozliwienie czulych spotkan z wlasna zona, pania de Soubise. Po przebudowie przez Delamaira, ze starego palacu zostal tylko portal. Rozbudowana budowla trojskrzydlowa, otacza kolumnada (56 kol) dziedziniec honorowy w ksztalcie podkowy. Piekna regularna fasada. Wspaniale wnetrza. Miejscem najwazniejszym, mistrzowskim dzielem w stylu rokoko jest Sala Owalna. W Archiwum Narodowym sa liczne dokumenty dotyczace Polski, zwlaszcza z okresu rozbiorow, legionow, ksiestwa warszawskiego. W gmachu znahduje sie rowniez male, lecz bardzo interesujace Musee de l'Histoire de France, zajmujace wystawne apartamenty ksiezny de Soubise. Zwiedzanie apartamentow codziennie 14.00-17.00. PLACE DE REPUBLIQUE Jedno z najwiekszych rond w Paryzu. Od strony polnocnej dominuja koszary wojskowe. Zbiega sie tu 7 ulic, ktore powstaly w wyniku motywowanej politycznie urbanistyki Napoleona III - mialy one zapewnic szybki dostep do dzielnic zamieszkalych przez desydentow. Palac zalozono z polecenia prefekta Paryza, barona Haussmanna, na miejscu pl. Chateau d'Eau. N obecnym placu liczacym 282 m dlug. i 119 m. szerokosci zbiegaja sie liczne bulwary i ulice. Aby wybudowac plac, Haussman zburzyl kilka popularnych teatrow oraz diorame Daguerre'a. Posrodku pomnik Republiki. Plaskorzezby w brazie na cokole pomnika przedstawiaja najwazniejsze wydarzenia w dziejach Republiki Francuskiej w latach 1789-1880. Lew z urna symbolizuje powszechne prawo wyborcze. Okolice naleza do najbiedniejszych dzielnic srodmiescia. Wiekszosc miesz- kancow zamieszkuje stare, nie remontowane kamienice. W podworkach domow mieszcza sie warsztaty rzemieslnicze. 13.VII na placu odbywaja sie tance. W pobliskiej rue de Notre-Dame de Nazareth urodzil sie Rudolf Diesel (1858-1913). CIRQUE d'HIVER bd. du Temple Budowla klasycystyczna, powstala w 1852 r. wg planow architekta z Kolonii, Hittorfa. Zmodernizowany budynek jest dzis wielofunkcyjna hala, ktora moze pomiescic do 6000 osob. Obok widowisk cyrkowych odbywaja sie tez liczne inne przedstawienia. Fryz otaczajacy budynek przedstawia konia w mitologii. Fryz jak i plasko- rzezby amazonek wykonal Jean-Jacques Pradier. Z poczatkiem ubieglego stulecia bd du Temple byl osrodkiem zycia kulturalnego. Mieszkalo tu wielu artystow. W domu nr 42 Gustave Flaubert (1821-1880) napisal powiesc "Madame Bovary". DZIELNICA ZYDOWSKA Obszar wokol rue des Rosiers to tradycyjna dzielnica zydowska, jaka pozostala do dzis mimo inwazji sklepow z modna odzieza. Czasami mozna wyczuc pewna podejrzliwosc wokol osob z zewnatrz, co wynika z przepro- wadzonych tu w ostatnich latach zamachow bombowych. MONTPARNASSE ------------ Metro Montparnasse-Bienvenue, Vavin (4, 6, 7, 13) Dzielnice ograniczaja av. du Maine, rue Froidevaux, bd. Arago, rue de la Santes, bd. Pt. Royal, rue d'Assas, rue de Sevres, a przecinaja bd Montparnasse i bd Raspail. Nazwe Montparnasse nadali dzielnicy studenci Sorbony, ktorzy w XVIIIw ochrzcili tak pagorek gruzu pochodzacego z tamtejszych kamieniolomow. Inspirowani byli grecka mitologia. Parnas (Parnassos) - siedziba Apolla, boga poetow i muz. Dzis owego wzniesienia juz nie ma, wyrownano je, zostala jedynie nazwa dzielnicy. teren ten upodobali sobie rowniez ze wzgledu na czyste powietrze i obfitosc zieleni - od XVII w. - artysci i pisarze. Pierwszy byl H. Rousseau. W XIX w. osiedlili sie tu m.in. Hugo, Balzac, w sasiedztwie klasztorow, szkol, gospodarstw chlopskich i winnic. Wraz z nalozeniem wysokiego podatku na sprzedawany w obrebie miasta alkohol, od XVIII w. zaczely tu powstawac lokale gastronomiczne. Obok nich zakladano teatry i sale tanca - najwieksza ilosc w okolicy rue Gaite i przyleglych ulicach. Na pocz. XX w. Gaite stala sie sercem Montparnasse, osrodkiem zycia kulturalnego i rozrywkowego. Dzialaly tu slynne teatry rewiowe: Montparnasse, Gaite Montparnasse, Casino-Mont- parnasse i najslynniejszy z nich Bobino. Wystepowali tu M. Chevalier i E. Piaff. Artysci zalozyli kolonie artystyczna "Ecole de Paris" - celem jej byla swobodna wymiana doswiadczen miedzy artystami repreaentu- jacymi rozne kierunki. Najwczesniej osiedlili sie tu kubisci, m.in. Picasso, Mondrian, Gris. W latach 1918-24 prym wiedli artysci ablizeni do ekspresjonizmu: Modigliani, Soutine, Chagall, Kisling, Zak i surrealisci: de Chirico, Miro, Dali. Od 1930 r. powstal Cercle et Carre, skupiajacy malarzy abstrakcyjnych. Obok malarzy osiedlali sie tu lub bywali poeci i pisarze: Apollinaire, Jacob, Hemingway, Stein; muzycy: Gershwin, dzialacze polityczni (Lenin, Trocki). W przeciwienstwie do Montemartre'u dominowali tu glownie artysci-cudzo- ziemcy Najwazniejszymi punktami dzielnicy - obok pracowni - byly kawiarnie: Closerie de Lilas, cafe de la Coupole, cafe Vigourelles, cafe de la Rotonde, i cafe du Dome. W kafejkach "Le Dome" i "Dupont" przebywali rosyjscy emigranci. W okresie poprzedzajacym II wojne swiatowa Lokal "Closerie des Lilas" - bd. Montparnasse 171, byl miejscem spotkan wowczas nieznanych pisarzy: Hemingway, Andre Gide, P. Verlaine, Louis Aragon. Przy rue de Dantzig 52, lokal o nazwie la Ruche, przezywal podobna popularnosc jak poprzednio "BateauLavoir" na Montmarttrze. Od XIX w. stalymi goscmi Montparnasse byli Polacy. Przy bd. Montparnasse 80 od 1871 r. miescila sie Wyzsza Szkola Polska, zalozona przez Czartoryskiego. Na budynku herb Polski, Litwy i Rusi. Polacy byli czesto studentami prywatnych szkol artystycznych. Do znanej Academie Calorissi uczeszczali S. Wyspianski, W. Tetmajer. Pozniej mieszkali tu m.in. Slewinski, Pankiewicz, Makowski, Boznanska. W latach 60-tych podjeto decyzje o modernizacji dzielnicy. Na terenach przeznaczonego do rozbiorki starego dworca kolejowego Gare Montparnasse wzniesiono nowy osrodek komunikacyjno-administracyjny, Przy avenue du Maine powstal nowoczesny dworzec Gare du Maine, skladajacy sie z trzech 17-pietrowych blokow oraz Tour Montparnasse TOUR MONTPARNASSE Owalny biurowiec - 210 m wysokosci; najwyzszy drapacz chmur w Europie. 52 pietra zajete sa przez rozne biura. Zuzywaja one tyle pradu co 30-tys. miasto. Fundamenty wazacego 120000 ton budynku wkopano na 70 m w glab ziemi. Na 59 pietrze najwyzszy taras widokowy w Paryzu. Przy dobrej widocznosci widok na odlegle partie Ile-de-France. Wjazd winda trwa minute. Zwiedzanie od 56-59 pietra w godz. 9.30-23.30, zima 10.00-22.00, oprowadzanie kosztuje 35 F, lecz sensowniej wydac pieniadze na drinka w barze na najwyzszym pietrze. Na zapleczu drapacza chmur centrum handlowe oraz "pl. du 18 juin 1940". Nazwa placu nawiazuje do dnia, w ktorym gen. de Gaulle wezwal z Londynu Francuzow do powstania przeciw Niemcom. "Przegralismy bitwe, ale nie przegralismy wojny". Zakupy lepiej robic na rue de Rennes lub bd. Montparnasse, gdzie na rogu bg Raspail rozmysla Balzak Rodina. Musee BOURDELLE, 16 rue Antoine-Bourdelle Wystawa setek rzezb, obrazow i ryssunkow A. Bourdella'a w dawnym atelier i ogrodzie do niego nalezacym. Otwarte codz. oprocz pon. i pt. 10.00-17.15 Musee de la POSTE, bd. Vaugirard 34 Zbiory muzeum obejmuja eksponaty dotyczace poczty jak i telekomunikacj. W sali 3 rozwoj techniki pocztowej od XV w. do dzisiaj. W salach 10-13 mozna otrzymac znaczki pocztowe. Otwarte oprocz niedziel 11.00-18.00. Instytut PASTEUR'a, rue du Docteur-Roux Jadna z najbardziej znaczacych placowek medycznych swiata. Mieszcza sie pracownie badawcze, sale wykladowe, laboratoria do produkcji szczepionek, klinika chorob zakaznych. Mieszkanie Ludwika Pasteura (1822-95) zamieniono na muzeum. Na terenie instytutu jest krypta z jego grobowcem. Czynne codz. oprocz sobot i niedziel 14.00-17.30. Na zyczenie projekcja filmowa i wyklady. CIMETIERE du Montparnasse - Cmentarz Montparnasse Trzeci co do wielkosci w Paryzu (18ha), zalozony w 1824 r. Spoczywaja tu m.in. Francois Rude, Bourdelle, Saint-Saens, Guy de Maupassant, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, gen. Mieroslawski. Przy bd Edgar-Quinet znajduje sie targ. Obok wejscie na cmentarz. W poludniowo zachodnim rogu, w starym wiatraku, XVII wieczna karczma, uczeszczana przez studentow, ktorzy nadali dzielnicy kpiaca nazwe Parnasu. KATAKUMBY Amatorzy mocnych wrazen moga wybrac sie sie do Katakumb (Les Catacombs), 1, pl. Denfert-Rocherau, 15me (Mo.Denfert-Rocherau), Pogrzebane sa tu szczatki 5-6 milionow Paryzan w starych kopalniach wapienia. W czasach galo-rzymskich znajdowaly sie tu podziemne kamieniolomy. Po likwidacji roznych cmentarzy przykoscielnych w srodmiesciu przywieziono tu milony szkieletow. Kosci ludzkie ulozone sa metrowa warstwa wzdluz kretych podziemnych chodnikow. W VIII 1944 r. znajdowala sie tu glowna kwatera armii podziemnej - Resistance. Zwiedzanie mozliwe tylko z przewodnikiem. Nalezy wziac koniecznie cieply sweter, latarke i przyjaciela do towarzystwa. (Czynne wt.-pt. 14.00-16.00, sb.-nd. 9.00-11.00 i 14.00-16.00. Wstep 15F, studenci 10F.) OBSERWATORIUM - Observatoire de Paris W letnie popoludnie czynny ogrod, w ktorym mozna usiasc i podziwiac kopule. Po roku 1670, gdy obserwatorium zostalo zbudowane, na wszystkich francuskich mapach poludnik zerowy przebiegal przez ten budynek. W roku 1884 niechetnie zgodzono sie na poludnik zerowy Greenwich. Na poludnie szpital psychiatryczny Ste-Anne, a dalej na poludnie Parc Montsouris. Piekna replika palacu Bardo w Tunisie, wybudowana w roku 1876, na cele Exposition Universelle. Lenin przechadzal sie tutaj w 1909r, gdy mieszkal na 4 rue Marie-Rose - male muzeum. CITE UNIVERSITAIRE - Miasteczko uniwersyteckie Na poludnie od bd. Joudain mieszka wiele tysiecy studentow z ponad 100 krajow, w tym zespole budynkow - w maisons, ktore reprezentuja rozne kraje. Sasiaduja ze soba Armenia, Kuba, Indochiny i Monaco; budynek Kambodzy zabity dechami; domy Szwajacarii i USA maja zawsze lokatorow, ze wzgledu na luksusowe pokoje. Wyswietlane sa filmy, organizowane wystawy i inne imprezy - informacje w Maison Internationale. PORTE DE VANVES i PARC BRASSENS Na poludnie od bd Brune, kolo Porte de Vanves, wzdluz av. Marc-Sangnier i av. Georges-Lafenestre, w soboty i niedziele odbywa sie targ staroci, nalezacy do najlepszych w miescie. W starej rzezni Vaugiraud, przeksztalconej w latach 80-tych w Parc Georges-Brassens, w soboty i nd. dziala antykwaryczny targ ksiazki. Park jest rozkoszny, ze stawami, strumieniem, ogrodami, skalami, winnica. Glowne wejscie przy rue des Morillons. W passage de Dantzig stoi wielokatny budynek La Ruche, gdzie artysci jak Modigliani, Leger, Chagall mieli swoje atelier. Zaprojektowal je Eiffel jako pawilon do ekspozycji wina na targi handlowe w 1900 r. 15e Arrondissement ------------------ Lezy miedzy torami na Montparnasse a Sekwana. Wielka i niemodna dzielnica, zamieszkana przez najmniej widocznych Paryzan. Przy rue du Commerce George Orwell pracowal jako pomywacz, co opisal w ksiazce "Down and Out in Paris & London; w tych czasach byla to ozywiona staromodna glowna ulica, pelna sklepikow i zniszczonych domow z zaluzjami. Place du Commerse przy koncu ulicy, z masarnia w stylu belle epoque na rogu i estrada posrodku stanowi ideal staromodnej drobnomieszczanskosci. Mogla by to byc klatka z filmu z lat 30-tych. Wiekszosc nabrzeza jest oszpecona futurystycznymi wysokosciowcami w stylu La Defense, o galaktycznych nazwach, z platforma dla pieszych polozona ok 10 m nad poziomem ulicy. Przyjemniejsza przechadzke mozna by odbc po waskiej wyspie Alle des Cygnes - Aleja Labedziowa, na ktora mozna sie dostac z pont de Grenelle. Na poludniowym koncu wyspy wznosi sie pomniejszona statua Wolnosci. BEAUX QUARTIERS - 16 I 17 dzielnica --------------- 16e jest arystokratyczna i bogata, 17e, a przynajmniej jej poludniowa czesc, burzuazyjna i bogata, ucielesniajaca roztropne wartosci XIX-wiecz- nych kupcow i przedsiebiorcow. Polnocna czesc 16e, w kierunku pl. Victor Hugo i pl. d'Etoile, jest pelna zieleni i odznacza sie zdecydowanie wielkomiejska atmosfera. W czesci poludniowej, wokol dawnych wsi Auteui i Passy atmosfera jest niemal pro- wincjonalna. AUTEIL W okolicy stacji metra Eglise d'Auteil, szereg budynkow Guimarda. Od wyjscia z metra, rue d'Auteil prowadzi do place Jean Lorrain, gdzie w soboty odbywa sie targ. Przy rue Poussin wejscie do Villa Montmorecy, typowej dla 16e, cos w rodzaju angielskiej posiadlosci, z alejami i ogro- dami w stylu angielskim. Mieszkali tu Gide i bracia Goncourt, fundatorzy nagrody. Z tylu jest rue Docteur Blanche, gdzie po prawej stronie sa pierwsze domy wybudowane przez Le Courbusiera (1923), z ktorych jeden miesci "Fondation Le Corbusier" (pn.-pt. 10.00-13.00 i 14.00-18.00). Budowla w kubistycznym stylu, jedno skrzydlo na slupach i zakrzywiona elewacja. Malenka rue Mallet-Stevens, odchodzaca od rue Dr-Blanche zostala w calosci zabudowana przez Mallet-Stevensa, tez w stylu kubistycznym. PASSY Nadaje sie na wedrowki od Pl. du Trocadero do domu Balzaka i wzdluz rue de Passy do muzeum okularow. Na poludnie od stacji metra Passy, na tylach ministerstwa urbanistyki i gospod. mieszkaniowej, jest brukowana rue d'Ankara, z bramami XVIII- wiecznego chateau, na wpol ukrytego za zielenia i wysokim murem jest obecnie ambasada turecka. Kiedys byla klinika, gdzie pracowal pionier psychiatrii dr Blanche, usilujac wyleczyc m.inn Maupassanta. Przy rue Berton, brukowanej kocimi lbami, z lampami gazowymi, dom Balzaka - pamiatki po pisarzu i biblioteka. Rue l'Annonciation zachowuje klimat starego Passy - sklepy meblowe, a przy koncu nie powstrzyma sie gruczolow slinowych. Rue de Passy - witryny eleganckich sklepow az po metro la Muette. PARC MONCEAU - BD DES BATIGNOLES - 17e Cz zachodnia jest szykowniejsza ale zimna i bezduszna, poprzecinana zbyt wieloma szerokimi bulwarami. Trasa zwiedzania rozpoczyna si na Place des Ternes, gdzie s kawiarnie i targ kwiatowy, i wiedzie poprzez bramy z kutego zelaza na av. Hoche do maego Parc de Monceau, otoczonego pompatycznymi rezydencjami. Przy rue de Levis odbywa sie codz. oprocz poniedz., jeden z najbardziej atrakcyjnych targow w miescie. Jest to takze rejon dobrych restauracji, szczegolnie przy rue des Dames, rue de Cheroy i na koncu rue Dulong. Rue des Batignoles, po drugiej stronie torw, stanowi serce "wioski" Batignoles. Przy plnocnym koncu ulicy jest polkolisty place z kawiarniami i restauracjami wokol malego kosciola z kolumnada, wzorowany na Madelaine. Z tylu znajduje sie plac Batignoles ze zdeptana ziemia. Dluga rue des Moines, prowadzi na polnocny wschod w kierunku Guy-Moquet. Jest to filmowy Paryz robotniczy, skaldajacy sie z malych sympatycznych sklepikow, w ktorych panuje duzy ruch, budynki maja 4-5 pieter i sa koloru szarego, zas w barach o polamionych scianach mezczyzni pija, stojac przy "zinc" (barze). CANAL ST-MARTIN i LA VILLETTE ----------------------------- Bassin de la Villette i kanaly przy polnocno-wschodniej bramie miasta stanowily przez pokolenia centrum gesto zaludnionej dzielnicy robotniczej. Pracy dostarczal glowny targ miesny i rzeznie Paryza oraz zaklady nad kanalami. Glowne rozrywki stanowily jazda na lyzwach i plywanie, zaklady podczas walk kogutow i odwiedzanie restauracji. Teraz la Villette jest cudownym swiatem kultury sterowanej laserem, duma politykow, ktora otrzymuje miliardy dolarow dotacji publicznych. Caly zespol Villette wznosi sie wokol skrzyzowania kanalow Ourcq i St-Denis. Ourcq wybudowal Napoleon w celu zaopatrzenia miasta w wode. Kanal St-Denis jest przedluzeniem St-Martin, wybudowanego jako droga na skroty do zachodniego zakola Sekwany wokol Paryza. KANAL St-MARTIN Kanal St-Martin biegnie pod ziemia kolo Bastylii, aby wyplynac na po- wierzchnie na bd. Jules-Ferry kolo rue Faubourg-du-Temple. Ulica ta odgrywala kluczowa role w rewolucyjnych walkach ulicznych w 1848 i 1871 r. Teraz jest to spokojna, pelna ludzi, zaniedbana ulica sklepikow, kawiarni, arabskich cukierni i zniszczonych pasazy. Najatrakcyjniejsza jest poludniowa czesc kanalu. Brukowane kocimi lbami quaia wysadzane sa platnami, a eleganckie mosty dla pieszych, o wysokich przeslach dziela przestrzenie miedzy sluzami. Zachowala sie fasada Hotel du Nord z filmu Marcela Carne, 102 quai de Jemappes. Jednakze monotonne i ogromne bloki mieszkalne wcisnely sie miedzy tradycyjne solidne XIX w. rezydencje burzuazyjne, a na polnocy nowa zabudowa zeszpecila brzegi. Place du STALINGRAD Jedna z wielu nazw o socjalistycznych inspiracjach w Paryzu i na przedmiesciach robotniczych. Jedyna zaleta wypierania robotnikow z dzielnicy przez klasy wyzsze bylo uporzadkowanie tego placu i odnowienie jego najwazniejszego zabytku - "Rotonde de la Villette". Byla to jedna z komor celnych Ledouxa w kordonie podatkowym Ludwika XVI i pobierano tu podatek od wszystkich towarow wwozonych do miasta - jeden z powodow, ktory doprowadzil do rewolucji. Za placem nieczynny juz dok Bassin de la Villette. Nabrzezne budynki przekstzalcono w biura firm obslugujacych wycieczki po kanale i Basin stracil oznaki statusu najwazniejszego portu we Francji. Przy rue de Crimme unikatowy most zwodzony. Przy rue de Flandre buldozery niszcza slumsy. Trzymajac sie poludniowego brzegu quai de la Marne, mozna dojsc do Parc de la Villette. LA VILLETE (Metro Porte de la Villete/ porte de Pantin) Na miejcu dawnych rzezni i targow bydla La Villette, miedzy kanalami St-Denis id e l'Ourcq, powstal 55 ha park rekreacyjny i wystawowy. Obejmuje on Miasteczko Nauki i Przemyslu - Cite des Sciences et de l'Industrie. Miasteczko zostalo otwarte 14.III.1986 r, gdy europejska sonda kosmiczna Giotto dotarla do komety Halleya. Jest to supernowoczesnie urzadzone muzeum nauki i techniki. Stale ekspozycje przedstawiaja glowne etapy rozwoju wiedzy. W sektorze "Od Ziemi do Wszechswiata" mozna obejrzec stacje orbitalne, rakiety kosmiczne, batyskafy glebinowe, mape nieba. W sektorze "Materia i praca czlowieka" pokazane sa rozne rodzaje energii. Sektor "Przygoda zycia" poswiecono glownym problemom biologii, naturalnego srodowiska, meteorologii. Sektor "Jezyk i komunikacja" obejmuje rozna formy porozumiewania sie, od afrykanskiego tam-tamu po nowoczesne komputery. Cztery razy do roku organizowane sa wystawy czasowe, takie np. jak "Zloto" (mitologia, geografia, rola gospodarcza). MEDIATEKA - uzupelnienie miasteczka - 150 tys. ksiazek, 5 tys czasopism, 10 tys. filmow dokumentalnych. INVENTORIUM - czesc przeznaczona dla dzieci: sklada sie z 2 sektorow: - sektor dla dzieci ponizej lat 6 - wprowadzenie w problemy matematyki, informatyki i maszyn - sektor dla dzieci 6-14 lat - sala odkryc - najwazniejsze wynalazki. Tu odbywaja sie tez lekcje fizyki i chemii dla dzieci Paryza i okolic. PLANETARIUM - astronomiczny symulator, ukazujacy 10 tys. gwiazd i caly system sloneczny W miasteczku mozna nie tylko ogladac ale takze manipulowac przy pomocy aparatow. La GEODE - kula o srednicy 36 m, zbudowana z 6433 nierdzewnych stalowych trojkatow, pokryta stalowa powloka, wypolerowana niby lustro. Wewnatrz znajduje sie sala kinowa z polkolistum ekranem o pow. 1000 m2. Demonstruje sie filmy naukowe. Nalezy liczyc sie z 1-2 godz. oczekiwaniem GRANDE HALLE - przyklad architektury z zelaza XIX w., nie sluzy juz dzis jako hala dla bydla. Organizowane sa wystawy lub imprezy kulturalne. Na terenie La Villette znajduje sie poza tym: wielki park (35ha), sala koncertowa "Zenith", teatr - Paris-Villette oraz w poludniowej czesci Miastezko Muzyki (Cite de la Musique) wraz z muzeum muzykologii. BELLEVILLE, MENILMONTANT ------------------------ Wschodnie dzielnice nadal zaliczaja sie do najbiedniejszych w miescie. W Belleville i Menillmontant mieszkaja emigranci: Jugoslawianie, Grecy, Chinczycy, Wietnamczycy, Zydzi, Arabowie, Ormianie, Senegalczycy, przybysze z Mali - dzielnice te maja reputacje niebezpiecznych wsrod zachodnich paryzan. Glowne rozrywki tej czesi miasta to widoki na miasto i odkrywanie zaulkow, ale glownym celem wizyty jest cmentarz Pere- Lachaise. Parc des BUTTES-CHAUMONT (Mo. Buttes-Chaumont lub Botzaris). Zalozony przez Haussmana w latach 60-tych w celu zamaskowania opuszczonych terenow z wyeksploatowanymi kamieniolami. Park w ksztalcie dzioba ptaka jest czynny cala noc oraz nie obowiazuje tu zakaz chodzenia po trawie. W srodku parku olbrzymia skala dzwiga delikatna koryncka swiatynie - wysepka otoczona jeziorkiem, ktore mozna przejsc mostem wiszacym lub krotszym "pont des Suicides" (most zamobojcow), ktory jest otoczony teraz siatka. Belleville i Menilmontant Trasa z Buttes-Chaumont do Pere-Lachaise prowadzi przez dawne miasteczka Belleville i Menilmontant. Pracuja tu buldozery likwidujac dawne waskie ulice. Jest wiele wysokosciowcow; dzielnice te beda wyglladac bardziej jak przedmiescia niz Paryz. Villa Otoz kolo rue Piat zachowala dawny wyglad. Rue de Belleville stala sie paryska dzielnica chinska. Jest wiele wietnam- skich sklepow i restauracji. Na pl. przy bd. de Belleville we wtorki i piatki mozna kupic owoce tropikalne i wschodnie, przyprawy, kasety i tkaniny. Z plotek - E. piaf zostala podrzucona na schodach domu 72 przy rue Belle- ville. Na rue Ramponeau, ostatni komunard przetrwal ostatnie 15 min na ostatniej barykadzie. Z kazdej prawie ulicy fantastyczne widoki na miasto w dole, lecz najlepszy widok z rue de Menilmontant, ponad rue de l'Ermitage - ulica jakby na wysokosci dachow Beaubourga. Na poludnie, 25, rue Boyer, piekny budynek La Bellevilloise, wybudowany dla Franc. Partii Komunist. w stylu radzieckim, rewolucyjnym. Przy 150-154 rue Menilmontant, piekarnia Ganachaud, jedna z najlepszych w Paryzu. CMENTARZ PERE-LACHAISE Cimetier Pere-Lachaise bd. de Mnilmontant, 20me (Mo. Pre-Lachaise, Gambetta, A-Dumas) Na tym najwiekszym paryskim cmentarzu spoczywaja ciala wielu Francuzow: Balzaca, Collete'a, Corota, Dantona, Davida, Delacroix, La Fontaine'a, Hausmanna, Molira, Edith Piaf, Colette i Prousta. W osobnych sarkofagach pochowani sa takze slawni, ktorych ojczyzna nie byla Francja: Chopin, Jim Morrison, Sarah Bernhardt, Gertuda Stein, Modigliani i Oscar Wilde. Na cmentarzu tym pochowano takze lidera i wokaliste zespolu The Doors, Jima Morrisona. Francuscy dzialacze lewicowi do dzis skladaja hold pamieci 147 komunistom rozstrzelanym a nastepnie pogrzebanym pod Mur des Federes, po stlumieniu komuny. Z grobow polskich oprocz Chopina jest ich ponad 60. Leza tu m.in. Walery Wroblewski, gen. powstania listopadowego: Skarzynski i Gawronski, Ewelina Hanska - zona Balzaca, Aleksander Walewski - syn Napoleona i Marii Walewskiej, Jozef Wysocki, Guillaume Apollinaire-Kostrowicki. Cmentarz wyglada jak miniaturowe miasto zdewastowane bomba: olbrzymia liczba umarlych, puste domy i swiatynie, wszelkich rozmiarow i stlow i wyczerpani ocaleni. Przed cmentarzem Morrisona zbieranina hipisow. Duzo slawnych nazwisk mozna znalezc w narozniku poludniowo-wschodnim. (przy wejsciu od rue de la Reunion). Sa tam pomniki ofiar pbozow koncentac. i rozstrzelanych czlonkow ruchu oporu, sekretarzy gener. partii komunist., grob Laury Marx i Mur des Federes. Abelard i Heloiza spoczywaja obok siebie w modlitwie, nadal oddzielnie. Wsrod znanych osob, do ktorych grobow kieruja sie pielgrzymki sa: Oscar Wilde, Edith Piaf, Balzak i niedawno pochowany Yves Montand. (Cmentarz odwiedzac mozna: pn.-pt. 8.00-18.00, sb. 8.30-18.00, nd. 8.00-18.00; X-III pn.-pt. 8.00-17.30, sb. 8.30-17.30, nd. 9.00-17.30.) BASTILLE (Geniusz Wolnosci) - VINCENNES -------------------------- Kolumna na place de Bastille z Geniuszem Wolnosci zostala wzniesiona na czesc Rewolucji Lipcowej w 1830 r., w wyniku ktorej Karol X zostal zastapiony "krolem mieszczan" Ludwikiem Filipem. Gdy Ludwik Filip zbiegl w 1848, obok kolumny spalono jego tron i dodano nowy zapis. W 1848 r. najzacieklejsze walki toczyly sie na Faubourg-St-Antoine. Opera-Bastille - inauguracja nastapila w 1989 r, w 200-lecie rewolucji. Ten ogromnych wymiarow budynek wypelnia prawie caly blok miedzy ulicami Lyon, Charenton i Moreau. Kolumna nie jest juz kluczowym elementem placu. Podczas budowy opery zburzono wiele domow i obecnie quartier de la Bastille jest modniejsza niz Les Hales. Tempo przeobrazen jest nierowne, stare sklepy zelazne wspolegzystuja z drink-barami i restauracjami japonskimi, a pralnie z zaklady szewskie z placowkami Filofaxa. Na place i rue d'Aligre, gdzie lokalne protesty przeciw operze byly najintensywniejsze, dalej odbywa sie codzienny targ - z zywnoscia w krytych halles i uzywana odzieza i starociami na place. Przy rue de Lappe zachowaly sie: "bal-musettes", czyli lokale, gdzie odbywaly sie zabawy taneczne, lub lokale z czasow "gai Paris" z lat 30-tych, gdzie wystepowaly gwiazdy jak Piaf, Jean Gabin i Rita Hayworth. Najslynniejszy z nich to "Balajo". Na polnoc ,a potem wschod, w strone Pere Lachaise, od rue de la Roquette i rue de la Charonne, jest 11 arr., ktorego pasaze i ulice sa na wskros paryskie, z dziwacznymi detalami budynkow, ze straganami jarzynowymi. Idac rue de Lyon do Gare de Lyon, nie mozna dostrzec klasycznego XIX w. budynku, bo zaslaniaja go wiezowce. Feaubourg St-Antoine Przed szalenczym ruchem ulicznym wokol Bastylii mozna sie skryc na dziedzincach rue du Faubourg-St-Antoine. Od XV w. byla to glowna dzielnica rzemieslnicza Paryza, kolebka rewolucji i bojowkarzy ulicznych. Od samego poczatku zajeciem podstawowym mieszkancow bylo meblarstwo. Do dzis w pasazach i dziedzincach jest mnostwo zakladow meblarskich; w wielu z nich wyrabia sie meble w klasycznych stylach francuskich. 12e arrondissement ------------------ Jest mniej atrakcyjna niz 11 i lepiej poruszac sie autobusem. Autobus nr 12 z Bastille jedzie wzdluz av. Daumensil obok mairie 12e arr. oraz prawie naprzeciwko starej stacji towarowej Reilly i zatrzymuje sie przy lwach na place Feix-Eboue. Pomiedzy av. Daumensil a rzeka jeszcze jeden przebudowywany rejon - ciagnie sie nowy budynek Ministerstwa Finansow na dlug. 400 m, od rzeki do rue de Bercy. Po drugiej stronie bulwaru de Bercy widac Palac Sportu - Plais Omnisport de Paris-Bercy, wielkie centrum sportowo kulturalne, z betonowa konstrukcja porosnieta pochylymi trawnikami. Inny projekt to nowy most, pont Charles-de-Gaulle - obok pont d'Austerlitz, ktory ma byc ukonczony w 1993 r. Place de la NATION ------------------- Ozdobiony jest brazowa rzezba zwana Triumfem Republiki i posagami 2 sredniowiecznych monarchow na wysokich kolumnach przy cours de Vincennes. Z Faubourg St=Antoine szereg autobusow jedzie w kierunku Lasku Vincennes. Autobus nr 86 przecina place de la Nation. Autobus nr 46 przecina place Felix-Eboue, przejezdzajac obok Muzeum Sztuki Afryki i Oceanii, z kolonialna fasada lat 30-tych, przedtawiajaca dzungle, ciezko pracujacych tubylcow i nazwy miejscowosci w koloniach francuskich. Nastepny przystanek jest przy Parc Zoologique. W samym Bois de Vincennes mozna spedzic popoludnie plywajac lodka po Lac Daumesnil (kolo zoo)lub nakarmic kaczki na Lac des Minimes po drugiej stronie lasu (dojazd autobusem nr 112 spod metra Vincennes). Ogrodzona plotem enklawa po poludniowej stronie Lac Daumesnil to osrodek buddyjski z tybetanska swiatynia, wietnamska kaplica i miedzyna- rodowa pagoda - mozna je zwiedzac. Prawdziwy las zaczyna sie od strony wschodniej av. St-Maurice, lecz jest gesto poprzecinany drogami. Na polnocy kolo chateau, znajduje sie Parc Floral, a w nim stawy porosniete lilia wodna i ogrod "Cztery pory Roku", gdzie przez caly rok sa wystawy roslin. Na wschod od parku jest Cartoucherie de Vincennes, stara fabryka amunicji, gdzie obecnie rezyduja zespoly teatralne, z radykalnym "Theatre du Soleil". Na polnocnym skraju bois znajduje sie Chateau de Vincennes, sredniowieczna rezydencja krolewska, pozniej wiezienie, fabryka porcelany, sklad broni i szkola wojskowa, ktora od Napoleona III jest stale w odnowie. 13e arrondissement ------------------ Poludniowa dzielnica Paryza nie tak dawno stanowila zwarta spolecznosc mieszkajaca przy rue Nationale, w wiekszosci w warunkach nie lepszych od slumsow. Z nadejsciem lat 50-tych i 60-tych wymyslono dla tego obszaru, sprzeczne ze zdrowym rozsadkiem rozwiazanie problemu mieszkaniowego. Sa tu jednak ozywione sklepy w miejscowej dzielnicy chinskiej, czasem nietknieta rekami planistow quartier w rodzaju Buttes aux Cailles, skrawki przedwojennej architektury, biblioteka Marguerite Durand i wspanialy lokal jazzowy Dunois. Ma tu byc realizowany kontrowersyjny grand project - Bibliotheque Nationale - 4 przezroczyste wieze w kstalcie litery L, wysok. 100 m, na kazdym rogu przestrzen rozmiaru 16 boisk pilkarskich, miedzy rue du Chevaleret a rzeka. W 1991 r. mieszkaly tu dziko afrykanskie rodziny wysiedlone z domow na polnoc od rzeki. Dzielnica chinska Miedzy av. de Choisy, rue de Tolbiac i bd Massena to paryska dzielnica chinska. Supermarket Tang Freres i zadaszony targ przy 48 av. d'Ivry. Niedaleko schody prowadza do arkady a chinskimi zakladami. Na platformie betonowej z wysokosciowcami pelno dalekowschodnich restauracji. Na ul Tolbiac, pod nr 93 jest biblioteka miejska o ramowej konstrukcji stalowej, oswietlona jasnoniebieskimi reflektorami. Na 3-cim pietrze jest Bibliotheque Marguerite Durand, pierwsza oficjalna biblioteka feministyczna we Francji. (Wt.-sb. 14-18.00; wstep wolny). Przy bd Vincent Auriol, na poludnie od Gare d'Austerlitz, wznosza sie ozdobne mieszczanskie budynki, zdominowane przez olbrzymi Hopital de la Salpetriere, powstaly za Ludwika XIV, glownie dla bezdomnych i ubogich. Pozniej byl tu szpital psychiatryczny. Na zachod od av. d'Italie zachowaly sie male domy z fantazyjnym ukladem cegiel i dekoracyjnymi elemantami drewnianymi i nie przepada sie tu za wiezowcami. Przy rue de la Butte aux Cailles, ksiegarnie i sklepy spozywcze, bar jazzowy, bary i bistra czynne do polnocy. W poblizu na bd Auguste- Blanqui jest targ spozywczy. Po drugiej stronie bulwaru ulice Berbier-du-Mets i Croulebarbe, biegnace nad rzeka Bievre, zakryta w 1910 r, jako zagrozenie dla zdrowia. Przy av. de Gobelins, nr 42 (Mo Gobelins), znajduje sie Manufaktura Gobelinow, dzialajaca od 400 lat. Gobeliny sa wykonywane tymi samymi metodami wg rysunkow wspolczesnych malarzy - mozna sie przygladac temu powolnemu procesowi (zwiedzanie z przewodnikiem wt.,sr., czw. 14-15.00). BOIS DE BOULOGNE - Lasek Bulonski ---------------- Metro Porte Maillot (linia 1), Porte Dauphine (linia 2), Porte d'Auteill (linia 10) Reszta dawnego lasu Rouvray, w ktorym urzadzano polowania dla krolewskiego dworu. Las byl w XVIII w. miejscem licznych pojedynkow. W 1815 r. zolnierze Wellingtona wycieli tu wszystkie deby, tak ze las stal sie wielka poreba. Napoleon III, w polowie ub. wieku zapragnal przeksztalcic Bis de Boulogne w cos co by przewyzszylo londynski Hyde Park i wiedenski Prater. Wytyczono szerokie aleje dla powozow, wykopano 2 sztuczne jeziora, utworzono kaskady, otwarto restauracje. W 1873 r. zbudowano tor wyscigow konnych Longchamp, a nieco pozniej podobny hipodrom Auteill, gdzie rozgrywaja sie gonitwy z przeszkodami. Lasek jest kombinatem sportu i wypoczynku czynnego, zwlaszcza w swej poludniowej czesci, gdzie znjduje sie tez stadion pilkarski Parc des Princes, stadion gry w polo, liczne strzelnice, kregielnie, sciezka zdrowia oraz slynny stadion tennisowy Roland Garros. Srodkowa czesc parku sluzy przede wszystkim milosnikom dlugich spacerow, amatorom piknikow na zielonej trawie i entuzjastom wioslowania po sztucznym jeziorze. Na srodku jeziora leza wysepki z piwiarnia i restauracja. Dotrzec tam mozna za pomoca promu. Na zachod od jeziora zachowal sie ogrod Bagatelle wokol palacykow z konca XVIII w. Wejscie do ogrodu za oplata. Jest tam rosarium (V/VI). W kwietniu pola hiacyntow i tulipanow, w lipcu nenufary, we wrzesniu i pazdzierniku astry i chryzantemy. Polnocna czesc Lasku Bulonskiego zajmuje Jardin d'Acclimatation - kiedys polaczenie ogrodu botaniczn. i zoo, a dzis teren dzieciecych zabaw. U wejscia zegar kwiatowy 8m srednicy i stacja miniaturowej kolejski, prowadzacej do Porte Maillot. Od portu Dauphine zaczyna sie Avenue Foch, 140 m szerokosci aleja, o naj- wyzszych w stolicy cenach mieszkan - mikrodzielnica najbogatszej burzuazji. Na obrzezach parku polozone sa tory wyscigow konnych: Longchamp i Auteill oraz najwieksze centrum kongresowe swiata (Palais des Congres). Najlepsze wyobrazenie o parku uzyskuje sie podczas przejazdu samochodem po szerokich alejach. Dojazd przez av. Foch de Porte Dauphine. Jeziora Lac Inferieur i Lac Superieur. LA DEFENSE ---------- (RER - linia 8, kierunek Saint-Germain-en-Laye). Znajduje sie na zachodzie miasta, po drugiej stronie mostu de Neuilly i Sekwany. Zalozona w latach 1956-90. Jest to miasto satelita. Zabudowa unaocznia architektoniczne Francji w wiek XXI. Nazwa "La Defense" upamietnia wojne francusko-pruska 1870-81. W tym wlasnie miejscu Francuzi po raz ostatni stawiali zawziety opor oddzialom pruskim. Pomyslana jako skupisko wiezowcoew biurowych, stala sie osrodkiem decyzji francuskiej gospodarki. Ma tu siedzibe 33 sposrod 100 najwiekszych firm francuskich. Na obszarze 160 ha ulokowalo sie 900 przedsiebiorstw, pracuje 100000 ludzi, a mieszka 30 tys ludzi. Naftowe giganty: Elf-Aquitaine, Total, Esso; towarzystwa ubezpieczeniowe UAP i GAN, banki Credit Lyonnais; koncerny hutnicze Usinor i Sacilor. To takze siedziba koncernow IBM, Rank Xerox, British Airways, Hitachi Metals, Fiat. Zdecydowana przewaga wiezowcow, z centrum Paryza widzi sie jakby replike nowojorskiego Manhattanu. Na koncu osi Pol Elizejskich (przed Bd. Circulaire) wybudowano wielki luk triumfalny "Grande Arche", w ksztalcie szescianu o boku 105 m. Ta piekna i zadziwiajaca konstrukcja, 112 m luk wyciety w szescianie, pokryta jest bialym marmurem. Z luku, pod ktorym zmiescilby sie Notre Dame, zwieszaja sie otwarte szyby wind. W budowli rezyduja rozmaite ministerstwa, przedsiebiorstwa, Jest to siedziba miedzynarodowego centrum telekomunikacyjnego. W czesci dachowej miesci sie Fundacja Praw Czlowieka (l'Arche de Fraternite). Mozna wjechac winda na dach (pn.-pt. 9.00-17.00 - 30F, studenci, emeryci i bezrobotni 15F) - wstep na wystawy, podziwianie patio z mapa nieba, widok na Luk Triumfalny i Luwr. Na poludnie od Grande Arche jest olbrzymie centrum handlowe - Les Quatre Temps. Ciemne szklane wieze wielkich towarzystw ubezpieczeniowych wspolzawod- nicza z kolosami koncernow samochodowych lub hotelami. Olbrzymie centrum handlowe "Quatre Temps" jest osrodkiem zaopatrzeniowym dla miasta. Zwiedzanie Defense najlepiej rozpoczac od stacji metra Pont de Neilly, skad rozciaga sie widok na cala dzielnice. Przechodzimy przez most na lewy brzeg Sekwany i trzymamy sie stale osi dzielnicy, wykorzystujac ciagi dla pieszych. Po prawej sa wiezowc wzniesione pod koniec lat 60-tych, a po lewej z ostatniej fazy budowy. Na prawo widac zielony wiezowiec GAN (Groupe d'Assurance Nationales), dalej zlocisty wiezowiec Aurore. Oba odbijaja sie wzajemnie w szklanych taflach, dajac gre swiatel. Dalej wiezowiec koncernow Total i Elf oraz najwyzszy ze wszystkich wiezowiec koncernu Fiat - 48 pieter i 178 m wys. Na wiezowcu koncernu ubezpieczen UAP (Union d'Assurances de Paris) widnieje rodzaj iglicy. Jest to gigantyczny barometr, ktory zmienia kolory w zaleznosci od pogody. Centrum dzielnicy stanowi wybudowany w 1959 r Palac Krajowego Osrodka Przemyslu i Techniki CNIT - Centre International des Industries et Techniques. Kilka razy do roku odbywaja sie tu wystawy i salony specjalistyczne. Palac polaczony jest ze stacja pospiesznego metra Defense. Tylko 3 luki podporowe o rozpietosci 220 m dzwigaja 90000 m2 dachu (o 6000 m2 wiecej niz pl. de la Concorde). W poblizu kilkanascie blokow mieszkalnych, centrum handlowe i sklepy na kilku poziomach. Wszystko to polaczone plyta o 1200 m dlugosci, przeznaczona tylko dla ruchu pieszego. Wracajac do Paryza, po prawej stronie widac wiezowce wybudowane w latach 80-tych, nazwane imionami wielkich fizykow: Pascal, Kartezjusz, Galileusz, w ktorych miesci sie amerykanski koncern IBM. MUZEA ===== Najbardziej popularne sa muzea sztuki wspolczesnej, szczegolnie Beaubour i Palais de Tokyo oraz Musee d'Orasy, Oranzeria i Marmottan. Zbiory z dzielami jednego artysty to wsrod nich najlepsze muzea Picassa i Rodina. Sztuka wspolczesna zyskala nowe lokum na wystawy czasowe w zmodernizowanym Jeu de Paume w ogrodach Tuileries. Zapieraja dech w piersiach niektore z dziel sredniowiecznych w Musee de Cluny, lacznie ze wspanialym gobelinem La Dame a la licorne. Sposrod muzeow techniki, poza wszelka konkurencja jest Miasteczko Nauki i Przemyslu. Rownie ciekawe, choc bardziej konwencjonalne jest Muzeum Narodowe Sztuki i Tradycji Ludowych, poswiecone przeszlosci. Karta wstepu do muzeow - Carte inter-musees (50F/dzien, 100F/3 dni, 150F/5dni - mozna kupic na stacjach RER i w muzeach)- wazna w 62 muzeach i zwalniajaca od stania w kolejkach. Legitymacja studencka wazna do 25 lat. Wystawy czasowe - wiele dorownuje stalym zbiorom. Najwieksze odbywaja sie w Beaubourgu, Grand Palais, Grande Halle w La Villette i Jeu de Paume. Sa reklamowane na plakatach i wyszczegolnione w "Pariscope". Beaubourg - Musee National d'Art Moderne Na 4-tym pietrze, zbiory obejmuja tylko sztuke XX w. Impresjonizm, fowizm, kubizm, abstrakcjonizm, sztuka figuratywna, przedstawiciele innych krajow I swiata. Jeden z najstarszych obrazow to "Zaklinaczka wezow" (1907) pedzla Henri Rousseau. "Femme assise" Picassa z 1909 r (kubizm), "L'Homme a la guitare" Braque'a (1914), "Les Acrobates en gris" Legera (1942-44). Czasowe wystawy fotografii, rysunku i grafiki W Grande Galerie na szczycie budynku najdluzej trwajace wystawy LUWR Pyramide, Cour Napoleon, Palais du Louvre, 1er arr. Mo Palais-Royal-Musee/ Louvre-Rivoli 30F, do lat 18 wstep wolny, znizki dla osob w wieku 18-25 i powyzej 60. Pod piramida sala podziemna - Hall Napoleon, z windami, schodami ruchomymi, prowadzacymi do czesci muzeum: Sully (wokol Cour Carre), Denon (skrzydlo poludniowe) i Richelieu (skrzydlo polnocne). Kazde pietro oznaczony innym kolore, sale ponumerowane. Siedem podstawowych kategorii: Zabytki starozytnego Wschodu: Sully, parter 1-5 - cywilizacja sumeryjska, babilonska, asyryjska, fenicka oraz sztuka starozytnej Persji Zabytki starozytnego Egiptu: Sully, parter 6-8, pierwsze pietro 5-7; zawieraja bizuterie, przedmioty domowego uzytku, sandaly, sarkofagi, technika dekoracyjna: m.in. "Sfinks z Mastaby", z rozowego granitu, posag "Kleczacego skryby" (Sully parter 6), drewniany posag "Dostojnika Nakhti", "Bog Amon", popiersie Amenofisa IV, Seti I, "Bogini Hator" Zabytki starozytnej Grecji, Etrurii i Rzymu: Denon, parter 2-4, I pietro 3; Sully parter 7-8, I pietro 8: Nike z Samotraki (Denon, I pietro 3) i Wenus z Milo z konca II w. p.n.e. (Sully, parter 8) - przyciagaja najwieksze tlumy Dame d'Auxerre (VII w.p.n.e), brazowy "Apollo z Piombino" z V w.p.n.e., "Atleta z Benvento", "Efeb z Agde". W dziale rzymskim jest troche atrakcyjnych mozaik z Azji Mniejszej oraz freski z Pompejow i Herkulanum. Zbiory sztuki stosowanej: Sully, I p. 1-6 i 8; Denon I p. 8: n. cale drzwi ze skorupy zolwia - dzielo stolarza Boulle (XVII w), tapiseria, walizka podrozna Marii Antoniny, rzezba z kosci z XIII w Paryza, emalie z Limoges, bizantyjskie rzezby z kosci sloniowej. Dzial rzezby: Denon, parter 5 i 7-10 - obejmuje rozwoj rzezby we Francji od czasow romanskich po Rodina; jest tez grupa "Niewolnicy" Michala Aniola, przeznaczona na grup papieza Juliusza II (Denon, parter 10) Dzial malarstwa - zdecydowanie najwiekszy: Sully II p. 1-4, Denon I. p 1, 4-10, II p. 9: malarstwo francuskie od poczatku do polowy XIX w., wloskie, holenderskie, niemieckie, flamandzkie i hiszpanskie, Wczesne malarstwo wloskie (Denon, Ip 5 i 7) to chyba najciekawsza czesc wystawy: Giotto, Fra Angelico, Botticelli, Filippo Lippi, Rafael. Dziela jak: "Bitwa pod San Romano" Uccella, "Ukrzyzowanie" Mantegni, "Gody w Kanie" Paola Veronese, "Mona Lisa" (Denon, I p 5) Leonarda, "Madonna w grocie". Dziela spoza Wloch: "Bankier z zona" Quentina Massaya, "Wieczerza w Emaus" Rembrandta, kilka obrazow Poussina. Plotna XIX w. artystow francuskich, Davida, Ingresa, Gericaulta - "Tratwa Meduzy". "Pogrzeb z Ornans" Courbeta - najbardziej znany obraz realistyczny Musee d'Orsay Darmowe oprowadzanie po angielsku o 11.00 i 14.00 W dawnym dworcu kolejowym, Gare d'Orsay Obrazy i zrezby bezposrednio poprzedzajace modernizm, 1848-1914, co wypelnia luke miedzy Luwrem a Centre Beaubourg. Dziela impresjonistow sprowadzone z Jeau de Paume i postimpresjonistow z Palais de Tokyo. Na parterze galerie srodkowa zajmuja dziela rzezbiarzy pol. XIX w, na prawo Ingres i Delacroix, Mireau, Degas, w galeriach w lewo Daumier, Corot, Millet, Manet - "Sniadanie na trawie" Najwyzsze pietro Renoir, Sisley, Monet: "Katedra w Rouen", Signac ("Entree du Port de Marseille"0, Gaugain, Lacombe, Bonnard, Toulouse-Lautrec Poziom srodkowy: rzezby Rodina i innych rzezbiarzy XIX w., meble secesyjne, dziela Matiss'a i Klimta. Sam budynek jest urodziwa konstrukcja. Otwarty w 1900 r, az do 1939r odjezdzaly stad pociagi do poludn. zach. Francji. Orson Welles wykorzystal go jako scenerie filmu wg "Procesu" Kafki, a de Gaulle oglosil tutaj zamach stanu 19.V.1958 r. Musee National de la Legion d'Honneur et des Ordres de Chevalerie 2 rue de Bellechasse Mo Solferino W XIX w. czesci hotelu de Salm (1782) kolekcja orderow krolewskich w otoczeniu portretow Van Loo i Rigauda, oraz Legii Honorowej wraz z uniformami. Na I pietrze zbior medali, orderow i odznaczen z wiekszosci krajow swiata. Muzeum Sztuki Nowoczesnej miasta Paryza Palais de Tokyo, wschodnie skrzydlo, 11 av. de President Wilson, 16e, Mo Iena / Alma-Marceau; 30F. Trudno przewidziec jakie dziela beda wystawiane i gdzie. Mozna jednzk byc pewnym, ze XX wieczne szkoly i kierunki beda bogato reprezentowane przez takich artystow jak: Vlaminck, Zadkine, Picasso, Braque, Juan Gris, Valadon, Matisse, Utrillo, Cagall, Modigliani, Leger itd. a takze rzezbiarze i malarze najnowsi. Na wystawie stalej olbrzymie wirujace kola zebate w kolorach teczy (korytarz, parter), plasajace figury "la Danse" Matisse'a i olbrzymi mural Dufy'ego, "la Fee Electricite", ilustrujacy historie elektrycznosci od Arystotelesa. Gorne pietra - prace wspolczesne i eksperymentalne, lacznie z muzyka i fotografia. W ksiegarni sprzedawane rozne towary projektowane przez artystow, np. karty do gry Sonii Delaunay. Obok doskonaly snack bar z rozsadnymi cenami. Musee de Cluny 6 place Paul-Painleve, 5e (od rue des Ecoles). Mo Odeon / St-Michel Sr.-pt. 9.45-12.30 i 14.00-17.15; 15F/8F. Skarbnica sztuki sredniowiecznej. Tapiserie. Piekne gobeliny. Najwieksze cudo to "Dame a la licorne" (Dama z jednorozcem), z konca XV w. Musee des Arts Decoratifs 107 rue de Rivoli, 1er. Mo Palais-Royale / Tuileries. Sr.-sb. 12.30-18.00. 20F/15F. Zajmuje czesc skrzydla polnocnego Luwrun od strony Tuilleries. Zawiera sprzety, zdobienia i rozne przedmioty z wnetrz francuskich: lozka, koce, witraze, abazury, od sredniowiecza do czasow wspolczesnych. Musee des Arts de la Mode - Muzeum Sztuk Mody 109 rue de Rivoli Mo Palais Royalle lub Tuileries; otwarte 12.30-18.30 Probki tkanin z XV-XX w. i stroje od XVI-XX w, akcesoria ubioru Muzeum Marmottan 2 rue Louis-Boilyy, 16e (od av. Raphael). Mo Muette. Wt.-nd. 10-17.30; 25F/10F. Najwieksza gwiazda jest tu kolekcja obrazow Moneta, zapisanych muzeum przez syna artysty. Wsrod obrazow "Impression, soleil levant", z Le Havre, 1872. Plotna z ostatnich lat Moneta z Giverny, lacznie z cyklem Nympheas. Orangerie Place de la Concorde, 1er, Mo Concorde, 9.45-17.15, oprocz wt. 23F/12F. Prywatne zbiory odziedziczone przez panstwo, pod warunkiem, ze maja pozostac w jednym miejscu. Najciekawsze 2 owalne sale - od poludniowej strony tarasu Tuileries, wychodzacego na plac Zgody - zaaranzowane przez Moneta jako panoramy jego najwiekszych obrazow z liliami wodnymi. Poza tym sa prace impresjonistow i postimpresjonistow: m.in Matisse'a, Cezanne'a, Utrilla, Modiglianniego, Renoira, Soutine'a, Sisleya. Poludniowe pejzaze Cezanne'a, portrety Paula wykonane przez Van Dongena, akty Picassa, "Argenteuil" Moneta, "la Chemin de Montibusson". Musee du Jeu de Paume Place de la Concorde, Terasses des Tuileries; Mo. Tuileries Czynna galeria Jeu de Paume, poswiecona wystawom czasowym. Muzeum Picassa 5 rue de Thorigny, 3e. Mo St-Paul / Filles du Calvaire. Sr. 9.15-22.00, pn. i czw. 9.15-17.15; 28F/16F. Muzeum miesci sie w XVII w. Hotel Sale (palac Solny) i ma najwieksze na swiecie zbiory dziel Picassa. Dziela obejmuja obrazy, ktore kupil lub otzrymal, afrykanskie maski i rzezby, zdjecia, listy i inne pamiatki osobiste. Momo tego muzeum trochze rozczarowuje. Nie sa to najatrakcyjniejsze sposrod prac Picassa - bardziej ekscytujace sa muzea na Lazurowym Wybrzezu, w Barcelonie i Madrycie. Jednakze zbiory daja wyobrazenie o artyscie i jego zyciu. Obrazy przedstawiajace jego zony i kochanki naleza do najsympatycz- niejszych: Marie-Therese i Claude dessiant, Francoise et Paloma, podobnie jak portret Dory Maar zostaly namalowane w 1937 r, gdy Picasso przechodzil swoj najciezszy kryzys osobisty i polityczny. W 1947 r Picasso zostal czlonkiem partii komunistycznej - legitymacje obok rysunku "Staline a la sante". "Masacre en Coree" (1951) obrazuje trwaly element pacyfizmu w jego tworczosci. Na wystawy czasowe przyjezdzaja do Hotel Sale prace z najskromniej tu reprezentowanych okresow malarstwa artysty: okresu rozowego, kubizmu, okresu tuz po wojnie i lat 50, 60-tych. Jest tu tez kino, czytelnia i dobra, niedroga kawiarnia. Muzeum Rodina 77, rue de Varenne, 7e (zaraz na wschod od les Invalides). Mo Varenne. Wt.-nd. 10-17.00; 20F/10F. Zbiory te obejmuja cala tworczosc Rodina. W ogrodzie wystawione sa wieksze projekty w rodzaju "Mieszczanie z Calais", "le Peneur", Balzak la Porte de l'enfer oraz Ugolini et fils - element ozdobnego stawu. Wewnatrz (tloczno) sa dziela w marmurze, jak "le Baiser", "la Main de Dieu", "la Cathedrale" , "Romeo i Julia", "Centauresse". Muzeum Carnavalet Muzeum Historii Paryza - Musee Carnavalet - Musee de l'histoire de Paris 23, rue de Sevigny; metro: St-Paul-le-Marais wt-nd. 10-17.40; 15F/8.50F. Dawny palac miejski markizy de Sevigne. Na dziedzincu muzeum - pomnik konny Ludwika XIV. W zbiorach kolekcja ikonografii Paryza od XVIw. Wnetrza przeniesione z innych budowli. Sale poswiecone Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Na I pietrze Galerie de Sevignne - boazerie oraz pamiatki po markizie. W renesansowej rezydencji w Marais przedstawione sa dzieje Paryza z punktu widzenia monarchow, arystokracji i burzuazji od Franciszka I do 1900 r. Sale okresu 1789-95 sa pelne pamiatek: modele Bastylii, oryginalna "Deklaracja praw czlowieka i obywatela", trojkolorowki i czapki paryskie, modele gilotyn i nakazy egzekucji. W pozostalych zloconych pokojach obrazy, mapy i modele Paryza. Muzeum Armii (Musee de l'Armee) Hotel des Invalides, 7e. Mo Invalides / La Tour- Maubourg / Ecole Milit. Codz. 10-17.00; 25F/13F. Francuskie narodowe muzeum wojska jest olbrzymie. Najwieksza czesc poswiecona mundurom i uzbrojeniu wojsk napoleonskich, z licznymi ekspo- natami, ktore nalezaly do Napoleona, w tym namiot i lozko, nawet jego pies wypchany. Obrazy, mapy i ryciny z pozniejszych wojen. Ciekawe sa dzialy poswiecone 2 wojnom swiatowym, obejmujace takze ruch oporu i deportacje. Rekwizyty do sabotazu tajnych sluzb, np. szczur i kawalek wegla wypchane materialami wybuchowymi. Muzeum Okularow i Lornetek 2 av. Mozart, 16e. Mo La Muette. Wstep wolny Zwykly komercyjny sklep optyczny. Cala historia tematu, od sredniowiecznych szkiel korekcyjnych do czasow wspolczesnych - lornetki, mikroskopy, teleskopy. Okulary slawnych ludzi. Cabinet des medailles et antiques - Gabinet monet i medali Bibliotheque nationale; 58 rue Richelieu, Mo. Bourse Dawne kolekcje krolewskie od czasow Franciszka I. Ok 200tys monet, 50tys medali i 4000 gemm, z ktorych najcenniejsze to tzw. Wielka Kamea Francji z Ste-Chapelle, ofiarowana przez cesarza bizantyjskiego Ludwikowi Swietemu. Zbior ok. 1300 waz greckich, emalii limuzynskich, wyrobow zlotniczych i mebli XVIII w . Musee Cognaq-Jay w Hotel Denon 8 rue Elzevir; Mo St-Paul-Le-Marais; 10.-17.30 Muzeum zalozone w 1929 r przez wlascicieli domu towarowego Samaritaine, jest poswiecone sztuce XVIII w. 8 salonow zdobionych boazeria w stylu Ludwika XV i XVI, meble, kolekcja XVIII w tabakierek, porcelany. Obrazy Chardina, Greuza'a, Bouchera ("Powrot Diany z polowania"), portrety. Zbior XVIII w rysunkow. Musee de l'histoire de France - Archives Nationales 60 rue des Francs-Bourgeois Mo Rambiteau; 13-17.45 Dawne apartamenty ksiazat Soubisse, na I pietrze palacu; siedziba Archives Nationales. Zachowane oryginalne boazerie i obrazy Natoire'a i Bouchera z XVIIIw. Chambre Jaune i sasiednia sala poswiecone Rewolucji Francuskiej. W dawnej sali witrazy dokumenty historii Francji - od dyplomu Dagoberta pisanego na papirusie (630r), poprzez opis zdobycia Orleanu 10.V.1429 r (z portretem J.d'Arc), po XX w. Musee National des Techniques - Conservatoire National des Arts et Metiers 292 rue St. Martin ; Mo Arts-et-Metiers; 10-17.30 Muzeum zajmuje dawne opactwo St-Martin-des-Champs. W XVIII w refektarzu biblioteka muzeum. Unikatowa kolekcja pojazdow mechanicznych od konca XVIII w, silnikow. Maszyna liczaca Pascala, kolekcja zegarow (od XVI w), zbior automatow, mikroskopow. Ekspozycje ilustrujace rozwoj srodkow masowego przekazu: druku, radia, telewizji, fotografii i kinematografii. Maison de Victor Hugo - Hotel de Rohan-Guemenee 6, Place desVosges; 10-17.40 Wiktor Hugo mieszkal tu w latach 1832-48. Na II pietrze rekonstrukcja salonu, kolekcja fotografii pisarza i jego rodziny, pamiatki, portrety (zbior grafik Rodina), zbior rysunkow Daumiera, ekspozycja rysunkow autorstwa Hugo. W 3 salach prezentowane dziela sztuki inspirowane pisarstwem Hugo lub ilustracje jego dziel (m.in. Delacroix). Muzee Adam Mickiewicz 6 quai d'Orleans; Mo Pont Marie ; otwarte czw. 15-18. Muzeum zalozone przez Wladyslawa Mickiewicza, syna poety. Eksponuje pamiatki, rekopisy i portrety wieszcza oraz manuskrypty Chopina, listy George Sand, Alfreda de Vigny, Hugo, Goethego, rysunki Delacroix ("Portret Mickiewicza"), liczne rzezby, rysunki, obrazy ofiarowane przez polskich kolekcjonerow. Na III pietrze kolekcja malarstwa polskiego XIX i XX w oraz dziel Biegasa. Crypte archeologique de Notre Dame Place du Parvis Notre Dame ; 10-18.30 Mo Cite Zabytki odkryte podczas budowy parkingu na Cite w latach 60-tych. Galeria dlug. 117 m , podzielona na 3 czesci: w czesci srodkowej fragmenty rzymskich fundamentow z III w.; w aneksach hypokaustum rzymskie oraz fundamenty merowinskiej katedry St-Etienne. Musee de Notre-Dame 10, rue du Cloitre Notre-Dame, Mo Cite Otwarte sob,, niedz. i srody 14.30-18.00 Dokumentacja przebudowy katedry XVIII-XIX w, z bogata ikonografia Notre Dame i widokami jej wnetrza. Zbiory archeologiczne - monety i ceramika galo-rzymska, z wykopalisk pod katedra. Tresor de Notre Dame Cathedrale Notre Dame Mo Cite Czynne codz. 10-16.30 Zbiory manuskryptow, szat liturgicznych, zabytkow zlotnictwa sakralnego; zbior 250 kamei z wizerunkami papiezy (od Piusa IX). Relikwie Sw. Ludwika. Musee Kwok-On 41 rue des Franc Bougeois Mo Rambuteau; otwarte 12-18 Prywatne zbiory poswiecone teatrowi Dalekiego Wschodu, zawieraja m.in. kostiumy opery chinskiej, marionetki z indonezyjskiego teatru cieni, szaty, maski, kukielki, instrumenty z japonskich teatrow "no i kabuki". Musee de la Chasse et de la Nature - Hotel Guenegaud de Brosses 60 rue des Archives, Mo Rambuteau Zbiory muzeum lowiectwa: kolekcje broni mysliwskiej, trofeow, ikonografii lowow i dziel o tematyce animalistycznej - 600 prac Desportes'a (XVII w); ryciny Durera, rysunki Rembrandta, obrazy Chardina, Cranacha St., Teniersa II, Oudry'ego, Corota, Moneta. Musee Eugene-Delacroix 6 place de Furstenberg Mo St Germain des Pres Otwarte 9.45-17.15, oprocz wtorkow. Muzeum zajmuje dom, w ktorym artysta spedzil ostatnie lata zycia (1857-63). Pracownai; szkice, obrazy, rysunki i litografie. Musee de Monnaies et Medailles - Musee Monetaire - Hotel de Monnaies 11 quai Conti; 11-17.00 Mennica i muzeum medali w palacu z II polowy XVIII w. W salonach I pietra z wyposazeniem w stylu Ludwika XVI eksponowane sa kolekcje monet i medali (w wiekszosci francuskich) od renesansu do wspolczesnosci oraz kolekcja modeli wloskich. Musee de l'Arc de Triomphe Place Charles de Gaulle Mo Etoile, czynne 10-18. Znajduje sie na szczycie Luku Triumfalnego. Ilustruje historie i role pomnika (od 1806). Musee Jacquemart-Andre (Institut de France) 158 Bd Haussmann, Mo St-Philippe-du-Roule Muzeum powstalo z kolekcjibankiera Edouarda Andre i jego zony Jacquemart, zapisanych w 1912 r Instytutowi Francuskiemu. Meble w stylu Ludwika XV, tapiserie z manufaktury Gobelins, malarstwo szkoly wloskiej, XVIII w. malarstwo francuskie, malarstwo szkol polnocnych ("Uczniowie z Emaus" Rembrandta). Musee du Petit Palais Palais des Beaux Arts de la Ville de Paris Av. Winston Churchil Mo Champs Elysees-Clemanceau 10.00-17.40 Eklektyczny palac Petit Palais zostal wzniesiony w latach 1897-1899 dla potrzeb wystawy swiatowej w 1900 r. Miesza sie w nim zbiory sztuki z 2 kolekcji prywatnych. Obejmuja zabytki sztuki starozytnej, sredniowiecznej i renesansowej, zbiory malarstwa szkol polnocnych (Jordaens, Metsu, van de Velde), malarstwa franc. XVII-XVIII w - plotna Poussina, Bouchera, Roberta, rysunki i grafiki (m.in. Rembrandta). Dziela sztuki i rzemiosla artystycznego XVIII w. Najwieksza czesc zajmuja zbiory sztuki francuskiej 1830-1910. Galeria portretow wybitnych postaci Belle-Epoque; zbior malarstwa religijnego z XIX w. Palais de la Decouverte Grand Palais (skrzydlo zach) Av. Franklin Mo F.D Roosevelt; 10-18.00 Muzeum powstalo w 1937 r jako ekspozycja towarzyszaca miedzynarodowej wystawie Sztuki I Techniki 1937. Placowka laczy funkcje muzeum i centrum naukowego. 2 sale poswiecone ekspozycji "Biologia w sluzbie czlowieka". Do muzeum nalezy planetarium. Musee Grevin - Muzeum figur woskowych 10 bd Montmartre, Mo rue Montmartre; czynne 13-19. Muzeum figur woskowych utworzone w 1832 r. Na parterze wydarzenia z okresu rewolucji, inscenizacje epizodow z historii Francji i ich bohaterowie. Nowe sale poswiecone historii kinematografii i aktualnym wydarzeniom w swiecie. Musee Balzac 47 rue Raynouard Mo La Muette Dom piszraz (w latach 1840-47) zawiera portrety i karykatury Balzaka, jego zony Eweliny Hanskiej, bliskich, pamiatki, manuskrypty, galerie figurek z brazu - bohaterow "Komedii Ludzkiej" Palais de Chaillot Place du Trocadero Mo Trocadero Wzniesiony w latach 20-tych na miejscu gmachu zbudowanego w 1878 r na potrzeby Wystawy Swiatowej. Jest siedziba kilku placowek muzealnych: Musee du Cinema - Henri Langlois (skrzydko wschodnie) Zostalo otwarte w 1972 r. Poswiecone historii kina i kinematografii na swiecie - od teatru cieni, latarni magicznej, teatru optycznego, poprzez pierwsze aparaty Lumiere'a. Panorama kina 20-lecia miedzywojennego; makiety dekoracji filmowych, rekwizyty, afisze, scenariusze Musee de l'Homme 9.45-17.15 Zalozone w 1937 r. Zajmuje I i II pietro palacu Chaillot. Ponad 1 mln obiektow antropologicznych, prehistorycznych, bogate zbiory etnograficzne z calego swiata. Musee de la Marine - palac de Chaillot - parter Historia francuskiej marynarki handlowej i wojennehj od czasow najdawniejszych do lodzi podwodnej o napedzie nuklearnym. Liczne modele statkow i okretow, malarstwo marynistyczne, m.in. slynne widoki portow Francji wykonane przez Verneta dla Ludwika XV. Musee des Materiaux du Centre des recherches sur les monuments hist. Dawne konstrukcje ciesielskie, witraze, dachowki, kamienie budowlane, narzedzia, makiety konstrukcji. Bogaty zbior rysunkow architektonicznych. Musee des Monuments Francais (skrzydlo zachodnie) Otwarte w 1937 r muzeum rzezby francuskiej. W ukladzie chronologicznym kolekcja odlewow fragmentow rzezby monumentalnej , z nawybitniejszych dziel architektury francuskiej od X do XIX w. Na I pietrze kolekcja kopii dziel romanskego malarstwa sciennego, na II i III pietrze - kopie sciennego malarstwa francuskiego z XIII-XVI w oraz kopii witrazy z XIII w. Rozrywki ======== Paryz noca - ktoz o tym nie slyszal... Miasto ma wiele do zaoferowania, ale nie oczekuj, ze doswiadczysz tu wszelkiego rodzaju uslug. Najatrakcyjniejsze punkty rozrywkowe wyznacza (nigdy nie na dlugo) sama elita paryska. Tego rodzaju lokale z reguly dosc trudno znalezc, a dodac nalezy, ze srednio-zamozne sfery nawiedzajace je tworza zamkniete kregi, w ktore trudno jest wejsc. Pobyt w lokalu moze byc twoja jedyna szansa uczestniczenia w swego rodzaju prywatnej kulturze, ktora czesto ulatnia sie z dymem papierosa lub rozprasza w porannym brzasku. Wprawdzie nie trzeba placic zawrotnych cen za przyjemnosc posiedzenai w nightclubie, jazz caves, uczestniczenia w przedastawieniu teatralnym, czy pojscia do opery, lecz nalezy miec na wzgledzie, iz ceny rosna w postepie geometrycznym wprost proporcjonalnie do ekskluzywnosci danego lokalu. Radzimy zatem poszukac wyjatkow. Pierwsza rzecza, jaka nalezy uczynic to kupic jakikolwiek tygodnik rozrywki, z ktorych najlepszym jest lsniacy Pariscope (wychodzi w srody, 3F) oraz dzial rozrywki w czwartkowym numerze Figaro (najslynniejsza gazeta w Paryzu, 6F). Mozna z nich dowiedziec sie o wszystkich wazniejszych wydarzeniach kulturalnych poczawszy od spektakli teatralnych, filmow i koncertow a koczac na dyskotekach i nocnych lokalach. Kazdy moze tu znalezc cos dla siebie: Godard festiwal, wieczorek taneczny czy requiem Mozarta. Nawet jesli nie znasz francuskiego, bedziesz w stanie rozszyfrowac czas i miejsce imprezy. Mozesz rowniez skontaktowac sie z wielojezyczna informacja Info-Loisirs, prowadzaca rejestr aktualnych wydarzen kulturalnych (j. angielski - tel..47 20 88 98, j. francuski - tel..47 20 94 94). Na szczescie najbardziej tradycyjna i popularna forma rozrywki w Paryzu - la flanerie - czyli po prostu przechadzka polaczona z ogladaniem przechodniow - jest bezplatna. Teren znajdujacy sie w poblizu Centrum Pompidou jest zawsze wypelniony polykaczami ognia, polykaczami nozy, folklorystycznymi zespolami rodem z Chile i innymi artystami. Przy placu St-Germain mozna zobaczyc tlumy elegantow prezentujace najmodniejsze stroje, a w pobliskich barach za cene jednego drinka mozna bez konca sluchac jazzu. Ile St-Louis (Wyspa w. Ludwika) to krolestwo dystyngowanych turystow przechadzajacych sie wzdluz brzegow Sekwany. Jesli chcesz pojsc do kina lub zasiedziec sie w jakiejs modnej kafejce, wybierz sie na Montparnasse, pola Elizejskie lub na ktoras z ulic odchodzacych od bd. St-Michel, bd. St-Germain lub bd. Sbastopol. Pamietaj, ze poszczegolnym czesciom Paryza odpowiadaja rozne rodzaje rozrywki. Plac Pigalle, Gare St-Lazare i Beaubourg zapelniaja sie w nocy prostytutkami i handlarzami narkotykow. Po zmierzchu nalezy unikac Bois de Bologne. Bliety do teatru i na koncert kosztuja przewaznie dosc duzo, lecz w wiekszosci przypadkow mozliwe sa znizki. Miejscem, gdzie najpewniej mozna dostac znizke jest Kiosque-Theatre, 15, pl. de la Madelaine, 8e (Mo. Madelaine), sprzedajacy 50% znizkowe bilety w dniu przedstawienia. (Czynne wt.-sb. 12.30-20.00, nd. 12.30-16.00) Tym, ktorzy chca nabyc znizkowe bilety wczesniej niz na pare godzin przed spektaklem, studencka organizacja COPAR oferuje swe uslugi. COPAR mieszczacy sie przy 39, av. Georges Bernanos (tel..40 51 37 13; Mo. Port Royal) publikuje rowniez miesieczna liste przedstawie teatralnych, oraz sprzedaje, nawt latem, znizkowe bilety na koncerty. Przy zakupie nalezy okazac legitymacje studencka. (Czynne IX-VII on.-pt. 9.00-16.00) Takie same uslugi oferuje Alpha FNAC:Spectacles, 136, rue de Rennes, 6me (tel..45 44 39 12; Mo. Montparnasse-Bienvenue); 26, av. de Wagram, 8me (tel..47 66 52 50; Mo. Charles de Gaulle-Etoille) i Forum des Halles, 1-7, rue Pierre Lescot, 1er (tel..42 61 81 18; Mo. Chtelet-Les Halles). Carte Alpha (50F za 1 rok) oraz Carte FNAC (100F za 3 lata, studenci 50F) upowazniaja Cie do 40% znizki na koncerty muzyki klasycznej i do teatrow. (Czynne: wt.-sb. 10.00-19.00.) Gdy juz wszystko zawiedzie, sprobuj skontaktowac sie z teatrem - mozesz nabyc bilet zwrocony wczesniej przez innego klienta. W najgorszym razie dowiesz sie w jakim terminie i na jakie spektakle mozna nabyc jeszcze bilety. Popoludniowe tango ------------------ Bal musettes - tancbudy. Balajo, 9 rue de Lappe, 11e. Mo Bastille. Oryginalny lokal. Muzyka, wylacznie odtwarzana, to mieszanka walca, tanga, javy, disco, rocka. Wstep 50 F, w tym drink. 15.00-18.30. Le Tango, 13 rue au Maire, 3e. Mo Arts-et-Metiers. Jedna z naj- tanszych sal tanecznych w miescie. Walc, tango, cza-cza i stroj dowolny, wstep wolny, placic trzeba tylko za szatnie i drinki. 14.30-18.30. Jazz ---- Niektorzy krytycy ubolewaja, ze Paryz nie jest juz ta stolica jazzu, jaka byl przedtem. Wprawdzie wielkie gwiazdy wola latem koncertowac w poludniowej Francji i Szwajcarii, lecz w Paryzu ciagle jeszcze mozna znalezc pare dobrych klubow. Graja tu swietnie, choc mniej znani amerykascy muzycy majacy w swym repertuarze m. in. muzyke afrykaska, brazylijska lub rytmy rodem z Antyli. Jesli chcesz sie dowiedzec czegos wiecej, siegnij po miesiecznik Jazz Magazine lub po jeden z tygodnikow poswieconych rozrywce. New Morning, 7-9, rue des Petites Ecuries, 10e (tel..45 23 51 41). Mo. Chteau d'Eau. 500 miejsc. Wstep 110F. Graly tu wszystkie wielkie gwiazdy. Otwarte: IX-VII od 21.30 (czas otwarcia ulega zmianie - sprawdz w Pariscope). Caveau de la Huchette, 5,rue de la Huchette, 5e (tel..43 26 65 05). Mo. St-Michel. Niegdys sad, wiezienie i miejsce gdzie urzedowali Danton, Marat, St-Juste i Robespierre w czasie Rewolucji. Dzis klub jazzowy, w ktorym tloczno w weekendy. Maxim Saury lubi tu gwizdac dixie. Aby tu wejsc, trzeba miec ukoczone 18 lat. Wstep: nd.-czw. 55F, studenci 50F, pt.-sb. 60F. Ceny drinkow: od 35F w gore. Czynne: nd.-czw. 22.00-2.30; pt. 21.30-3.00, sb. 21.30-4.00. Dyskoteki i kluby rockowe ------------------------- Paryskie kluby to male, prywatne lokaliki, prawie nie do wytropienia przez turyste. Wiele z nich ma prawo do wybierania sobie klienteli. W praktyce oznacza to, ze potencjalny gosc stojacy przed drzwiami jest lustrowany przez wizjer. Paryzanie, ubierajacy sie bardziej wytwornie na wieczor maja zdecydowanie wieksze szanse wejscia niz Amerykanie. Niedbale ubrani turysci z plecakami moga od razu isc do baru. Les Bains, 7, rue de Bourg l'Abbe, 3e (tel..48 87 01 80). Mo. Raumor-Sbastopol. Ultra selekcja, wysrubowane ceny. Jesli uda ci sie przejsc linie bramkarzy, mozesz sobie pogratulowac. Swoja slawe klub zawdziecza wizycie Prince'a, ktory dal tutaj pare lat temu darmowy koncert. Miejsce roi sie od modelek i wystrojonych ludzi. Wstep i pierwszy drink kosztuja 140F, drugi juz tylko 100F. Czy pozwolisz sobie na trzeciego drinka? Otwarte: wt.-nd. 24.00.00-6.00. La locomotive, 90, bd. Clichy, 18e (tel..42 57 37 37). Mo. Blanche. Ksztaltem przypomina klasyczna ciuchcie. Miejsce to dni swojej swietnosci ma juz za soba i przychodza tu przewaznie Paryzanie, Ktorym nie dane bylo sie dostac do Les Bains. Najbardziej popularna rozrywka sa tu podrywy. Wt.-czw. i nd.: pierwszy drink 60F, pt.-sb. 100F. Drugi drink: 50F. Czynne wt.-nd. 23.00-5.00. Le palace, 8, rue du faubourg Montmartre, 9e (tel..42 46 10 87). Mo. Montmartre. Olbrzymia (moze pomiescic nawet 2000 ludzi) modna dyskoteka z wielopoziomowymi parkietami i kazdy ze swoim barem i inna muzyka. Organizuje sie tu amerykaskie koktajle i czasami koncerty rockowe. Nie jest to jednak najlepsza i najmodniejsza dyskoteka. Przewaznie leci tu 40 przebojow z top-u, przy ktorych podryguja jak w transie zarowno uczniowie jak i starsi. Wstep i pierwszy drink wt.-czw. 100F, pt.-sb. 130F, nd.: mezczyzni 130F, kobiety maja wstep wolny. Nastepne drinki 85F. Otwarte: wt.-czw. i nd. 23.00-6.00, pt.-sb. 23.00-10.00. Angielscy wlasciciele tego lokalu prowadza rowniez Le Central, 102, av. des Champs-Elyses, 8me (Mo. George V). Ceny sa takie same, aczkolwiek klientela jest nieco starsza i wiecej tu cudzoziemcow. Scala de Paris, 188bis, rue de Rivoli, 1er (tel..42 60 45 64). Mo. Tuileries. Ten do niedawna nieznany klub staje sie coraz bardziej modny i popularny. Mlodziez (18-24) taczy przy house i techno muzyce. Przychodzi tu wielu cudzoziemcow. Wstep: nd.-czw. 80F, kobiety wstep bezplatny, pt. 80F, sb. 90F. Czynne codz. 22.30 do switu. Le Balajo, 9, rue de Lappe, 11me (tel..47 00 07 87). Mo. Bastille. Niegdys ulubione miejsce Edith Piaf. Zalozone w 1936 przez Jo France, stad nazwa: Bal Jo. Zawsze pelno tu rozbawionego tlumu mlodych ludzi. Wstep i pierwszy drink 110F. Czynne: czw.-pn. od 22.00 do switu. Bary ----- Prawie tak popularne jak kawiarenki, bary kojarza sie z mocniejszymi drinkami i szybkim zawieraniem znajomosci. Badz przygotowanym nawet na dosc absurdalna konwersacje z nieznajomym. Wedlug prawa cena drinku wzrasta po godz. 22.00, ale w praktyce nikt nie zabiera sie do picia wczesniej. Le Bar sans Nom, 49, rue de Lappe, 11me. Mo. Bastille. Odpowiada klasycznym standardom: duzy, bardzo dobry, stylowo urzadzony i przepelniony znakomita klientela. Piwo 20F, koktaile 44F. Czynny codz. 20.00-2.00 Pub St-Germain-des-Prws, 17, rue de l'Ancienne Comdie. Mo. Odwon. Prawdopodobnie najwiekszy i najnudniejszy pub w Europie. Gustuja w nim amerykascy studenci. 100 roznych typow whisky, 450 gatunkow piwa butelkowego, 24 rodzaje piwa beczkowego. Trzy najnizej polozone pomieszczenia sa chyba najzabawniejsze: wystroj przypommina kryjowke handlarzy opium, w ktorej gra amerykaska muzyka pop. Za pierwsza butelke piwa lub innego alkoholu trzeba zaplacic horendalna cene 75F. Czynne 24 godziny na dobe. Pantomima --------- Francuzi wynalezli nowy rodzaj sztuki: son et lumirre. Potrzebna jest tylko wspaniala budowla, odpowiednia gra swiatel i nagrany komentarz tyczacy historii zabytku oraz regionu, w ktorym sie zajmuje. Nie jest to wprawdzie wyszukana forma sztuki, ale wlasnie taka musi byc. Sprawdz miejsca tego rodzaju pokazow w tygodniku rozrywki. Wycieczka statkiem - bateaux-mouches (tel..42 25 96 10)- po Sekwanie, to jeszcze jedna typowa, jesli nie sztampowa forma rozrywki. Przygotuj sie na dobra zabawe: przez 90 min. bedziesz mial okazje przysluchiwac sie komentarzom w 5 jezykach i obserwowac turystow wyciagajacych szyje i zerkajacych na Paryz zza plecow sasiada. Wlasciwie dlaczego francuskie zdania sa takie dlugie? Tym razem to nie jest wyobraznia - tlumaczenia bywaja przewaznie mocno okrojone. Podroz dostarcza wielu wraze, szczegolnie jesli sie plynie noca. (Statki odplywaja co 30 min. miedzy 10.00-23.00 z Prawego Brzegu przy Pont d'Alma. Koszt 30F.) Mozna rowniez poplynac Vert Galant. (Rejsy co 30 min. 10.00-12.00 i 13.30-18.30 z Pont Neuf.) Mozna rowniez wsiasc do wodnego autobusu - batobus (tel..47 05 50 00), ktory na swojej trasie ma wiele przystankow wzdluz obu brzegow rzeki (kursuje IV-IX). Taka przyjemnosc bedzie cie kosztowala 10F (bilet calodniowy 50F). Bilety kupuj dopiero na pokladzie. Zakupy ====== Place St-Germain-des-Pres, naszpikowany ksiegarniami, antykami, cudowna odzieza, dzielami sztuki i zabawkami. Artykuly pierwszej potrzeby najtaniej w sieciach supermarketow Ed Discount i Franprix, zywnosc (oprocz chleba) na targach ulicznych. Tati - najtanszy dom towarowy w miescie. Glowny oddzial: 13 place de Republique, 11e, Mo Republique Zwykle ubrania: 6e, wokol rue de Rennes i rue de Sevres Domy handlowe Galerie Lafayette i Au Printemps - dobry wybor gotowej odziezy Wyprzedaz w I i VII, ze znizkami do 40%. Sklepy z bonifikata przez caly rok - sklepy przy rue d'Alesia w 14e arr i rue St-Placide w 6e. Sklepy z bonifikata ------------------- Azzedine Alaia, 60 rue de Bellechasse, 7e. Mo Varenne. Jego kreacje za polowe ceny. 10.00-18.30 Le Mouton a Cinq Pattes, 8 i 18 rue St-Placide, 6e i L'Annexe (dla panow) pod nr 48. Mo Sevres-Babylone. Bonifikata na odziez wielu firm. Domy handlowe: ------------- Au Bon Marche, 38 rue de Sevres, 7e. Mo Sevres Babylone. Najstarszy dom towarowy w Paryzu (1852). Ceny na ogol nizsze niz w Galerie Lafayette i Au Printemps. Smakowita sala spozywcza, doskonaly dzial dzieciecy. 8.30-20.30 Au Printemps, 64 bd Haussmann, 9e. Mo Havre-Caumartin. Ksiazki, plyty, parfumerie, doskonaly dzial mody kobiece, mniej meskiej. 9.30-19 Galerie Lafayette, 40 bd. Haussmann, 9e. Mo Havre-Caumartin. Najnowsza moda. @ pietra z ostatnimi kreacjami czolowych projektantow. Ponadto artyk. gospod. domowego, naczynia stolowe, meble, parfumerie - pod kopula z 1900 r. Pn.-sb. 9.30-18.45. La Samaritaine, 75 rue de Rivoli, 1er. Mo Rivoli. Najwiekszy dom handlowy, rozlokowany w 3 budynkach. Mozna tam znalezc wszystko. Tanszy niz 2 poprzednie. 9.30-19.00, wt. i pt. 9.30-20.30. Zywnosc: -------- AS-ECO - najtanszy supermarket to 11 re Brantome, 3e; Mo Rambuteau, czynny do 1-szej w nocy Chleb: Poilane 8 rue du Cherche-Midi, 7e. Mo Sevres-Babylone Wypiek chleba wg starodawnych i tajemnych przepisow rodzinnych Charcuterie - wedliny: Divay, 50 rue du Faubourg St-Denis, 10e. Mo Chateau-d'Eau Gpldenberg's, 7e rue des Rosiers, 4e. Mo St-Paul. Zydowskie delikatesy i restauracja - najwyzszej klasy. Sery: Androuet, 41 rue d'Amsterdam, 8e. Mo Liege. Olbrzymi wybor. Czekolady i patiseries (cukiernie) Debeuve et Galais, 30 rue St-Peres, 6e. Mo St-Germain-des-Pres A la Mere de Famille, 35 rue du Faubourg Montmartre, 9e. Mo Le Peletier. Wina: Michel Renaud, 12 place de Nation, 12e. Mo Nation. Targi ----- Targi pchle: Porte de Montreuil, 20e. Mo Porte-de-Montreuil. Uzywana odziez Porte de Vanves, av. Georges-Lafenestre / av. Marc Sangnier, 14e. Mo. Porte de Vanves. Najlepszy targ staroci St-Ouen / Port Clignancourt. 18e. Mo Porte de Clignancourt. Najwiekszy i najbardziej tloczny, kramy z odzieza, obuwiem, plytami, ksiazkami i drogimi antykami. Targi zywnosciowe ----------------- Belleville, bd de Belleville, 20e. Mo Belleville / Menilmontant wt. i pt. Montorgueil, rue Montorgueil i rue Montmartre, 1er. Mo Chatelet les Halles i Sentier. Codz. Secretan av. Secretan, 19e, Mo Bolivae 8-13 i 16-19.30 Tang-Freres, 48 av. d'Ivry 13e. Mo Tolbiac. Zywnosc orientalna 9-19.30 Wyzywienie =========== Paryz to miejsce, gdzie przed trzema wiekami powstala pierwsza w swiecie restauracja. Dzis mozna tu rozkoszowac sie smakowitosciami francuskiej kuchni, w setkach miejsc istnieje mozliwosc skosztowania haute cuisine za dostepna cene 100F. Jesli nie mozesz sobie pozwolic na wydanie takiej sumy, poprzestaj na sandwichach z boulangeries. Francuzi maja jedne z najlepszych gatunkow pieczywa na swiecie. Paryz to miasto kosmopolityczne; oferuje rowniez potrawy kuchni egzotycznych: afrykaskiej, azjatyckiej i wielu innych. Wreszcie w restauracjach uniwersyteckich (niektore sa nieczynne podczas weekendow w lecie) mozesz zjesc w towarzystwie francuskiej mlodziezy posilek zlozony z trzech da za jedyne 18F40, musisz jednak okazac legitymacje studencka. W celu zasiegniecia wiekszej ilosci informacji, wstp do CROUS, 30, av. Georges Bernanos, 5me (tel..40 51 36 00); Mo. Port-Royal). W kazdej dzielnicy znajduje sie przynajmniej jeden plac targowy (wiekszosc funkcjonuje pn.-sb. 7.00-12.00). Zapytaj w hotelu o najblizszy. Lewy Brzeg (Rive Gauche) ------------------------ Wegierskie restauracje, amerykanskie bary, tunezyjskie patisseries, bretoskie creperies i cale mnostwo innych wypelniaja stare ulice Piatej Dzielnicy. Radzimy ominac popularne ,,turystyczne pulapki'' na bd. St-Michel, a odwiedzic restauracyjki na rue de la Harpe i rue Mouffetard. Obszar miedzy place de l'Odwon a place St-Sulpice w pobliskiej Szostej Dzielnicy obfituje w mase roznorodnych restauracji. W swieze owoce, ser i ryby zaopatrzysz sie tanio na placu targowym na rue de Seine (pn.-sb. przed poludniem). Jesli nadal nie jestes zdecydowany co do miejsca, w ktorym chcialbys cos przekasic, zrob to, co robia Francuzi: z koszykiem pelnym prowiantu wybierz sie na piknik do Ogrodow Luksemburskich (Jardin de Luxembourg). Jednak przede wszystkim strzez sie restauracji dla turystow: zdradza je menu wypisane w wielu jezykach. Le Paradis, 11, rue de la Mont Ste-Genve, 5e. Mo. Maubert-Mutualit. Prawdziwy raj dla obzartuchow: Le Paradis nie jest wprawdzie przeznaczony dla smakoszow, niemniej jednak posilki tutaj serwowane sa obfite i tanie. Mozna tu zjesc lunch za 55F, ktory sklada sie z przystawki (hors d'oeuvre) , dania glownego (jak kotlet z baraniny, salatka frytki), deseru i wina. Restaurant Perraudim, 157, rue St-Jacques, 5e. Mo. Luxembourg lub Maubert-Mutualit. Niewielkie bistro urzadzone z dobrym smakiem: swojski, domowy styl. Filtry do kawy umieszczone w kazdej filizance przywoluja wspomnienia dawnych, dobrych czasow, gdy prosty i smaczny posilek mozna bylo zjesc za niewielka cene. Zamow specjal polecany przez szefa kuchni lub sprobuj wyprobowanego dania sautw d'agneau aux flageolets (jagnie smazone z biala fasolka) za 55F. Przyjdz wczesniej, zwykle jest tu tloczno. Przystawka 25F. Danie wlasciwe 50-60F. Czynna: wt.-pt. 12.00-14.15 i 19.30-22.15, pn. i sb. 19.30-22.15. Chez Lena et Mimille, 34 rue Tournefort, 5e. Mo. Censier Daubenton. Jedno z niewielu miejsc, ktore przywiazuje duza wage do jakosci jedzenia. W tej malej restauracyjce o delikatnym, rozowym wystroju serwowane sa tradycyjne potrawy eleganckiej kuchni francuskiej. W letnich miesiacach szczegolnie atrakcyjny staje sie taras, wychodzacy na otoczony drzewami plac (place), gdzie organizuje sie male festiwale piosenek. Lokal otwarty codz. 12.00-14.00 i 18.00-20.00. Orestias, 4, rue Gregoire de Tours, przy bd. St-Germain, 6e. Mo. Odon. Ceny posilkow to okazja: obfite pierwsze i drugie danie, sery i deser za jedyne 44F, zarowno w porze lunchu jak i obiadu. Jedzenie oraz specyficzna atmosfera panujaca w tym lokalu wylozonym boazeria z ciemnego drzewa, sprawiaja, iz gosc czuje sie jak w starym francuskim zajezdzie, gdzie podaja mieso z grila, frytki i zielona fasole. Mozna tu najesc sie do syta za niewielka oplata. Czynne 11.30-23.30. Restaurant des Beaux Arts, 11, rue Bonaparte, 6e, naprzeciw Ecole des Beaux Arts. Mo. St-Germain-des-Prs. Jeden z bardziej popularnych lokali, przyjemna obsluga, wnetrza przyozdobione pieknymi freskami. Mozna zamowic zestaw lapin f la moutarde (zajac w sosie musztardowym) i wino za 67F, lub bardziej wyszukane menu jak np. maquereau aux pommes f l'huile (makrela z jablkami w oleju) czy jakas wegeteriaska potrawe. Otwarte codz. 12.00-14.30 i 19.00-22.45. Cosi, 54 rue de Seine, boczna od rue de Buci, 6e. Mo. Odon. W tym malym sklepiku mozez kupic wymyslnego i nietypowego sandwicza: platy indyka w sosie curry, plasterki koziego sera, pomidory i salatka z bazylii: a wszystko to wlozone miedzy dwie swiezutkie chrupiace kromki chleba focaccia. Cena 30-40F wydaje sie zbyt duza jak na zwyczajnego sandwicza, ale nie jest zbyt wysoka na tego typu kombinacje smakowa. Dobre wino (12F za szklanke) jest chyba odpowiednim dodatkiem do tego fantazyjnego specyfiku. Czynne codz. 12.00-23.00. Sampieru Corsu, 12, rue de l'Admiral Roussin, 15e. Mo. Cambronne. By tam dotrzec, trzeba zrobic sobie krotki spacer z Siodmej Dzielnicy. Restauracyjka jest prowadzona przez Korsykaczyka, nie dosc, ze separatyste to jeszcze marksiste. Prosto urzadzona: swoj stolik dzielisz czesto z innym klientem. Placisz w granicach swoich mozliwosci finansowych: cena proponowana za zwyczajny ale obfity posilek zlozony z 3 da (z piwem lub winem) wynosi 36F. Maly napiwek dla wystepujacych tu wieczorami artystow jest mile widziany. Lokal czynny: pn.-pt. 11.45-13.45 oraz 19.00-21.30. Le Jerobam, 72 rue Didot, 14e. Mo. Plaisance. Autentyczna, komfortowa francuska restauracja, oferujaca smaczne, tradycyjne potrawy po nie wygorowanych cenach. W porze lunchu zjesc tu mozna smakowita Tagine de Poisson aux olives et citron confit (rybe duszona w cytrynie i oliwkach) za 65F. Obiady sa tu drozsze - 85F. Otwarte wt.-sb. 12.00-14.00 i 19.00-22.00, pn. 12.00-14.00. Creperie St-Malo, 53, rue de Montparnasse, 14e. Mo. Edgar Quinet. Najbardziej atrakcyjna sposrod creperies (smazalnie nalesnikow). 45F menu obejmuje: nalesnik (crepe) z miesem, deser crepe, mocny jablecznik i kawe. Otwarte pn.-sb. 12.00-14.30 i 18.00-22.30. La Coupole, 102, bd. du Montparnasse, 14e i Le Swlwct, 88, bd. du Montparnasse, 6me. Mo. Vavin. Dwie najslynniejsze kawiarnie w Paryzu, niegdys miejsce spotka slawnych politycznych wygnacow (Lenina i Trockiego), muzykow (Strawinskiego i Satie), pisarzy (Hemingway'a, Breton, Cocteau) oraz artystow (Picasso i Einstein). Cos dla ciebie, prawda?... Kawa w cenie 12F. Kawiarnie otwarte codz. 8.00-2.00. Prawy Brzeg (Rive Droite) ------------------------- Eleganckie restauracje na prawym brzegu nie naleza z pewnoscia do tanich. Rue des Rossiers na Marais (4me arrondissement) to krolestwo paryskich ydow. Mozna tu skosztowac popularnej wodki koszernej, a takze wstapic do patisseries (ciastkarnie). Wiekszosc z nich jest otwarta w niedziele, wlasnie wtedy, gdy inne sa zamkniete. W smej Dzielnicy skupiaja sie najelegantsze i najslynniejsze restauracje. W 9-tej i 10-tej trafiaja sie gdzieniegdzie niezwykle restauracje w stylu srodkowowschodnim lub polnocnoafrykaskim, rozproszone w barwnym wirze roznych kultur. Au Trou Normand, 9 Jean-Pierre Timbaud, 11e. Mo.Republique. Przyjemne i tanie bistro (do 80 F) Lescure, 7, rue de Mondovi, 1er. Mo. Concorde. W tej slawnej restauracji juz od 70 lat panuje zawsze ozywiona atmosfera i wspaniala francuska kuchnia. W karcie szeroki wybor potraw: za 98F zamowic mozna posilek zlozony z trzech da oraz wina. Otwarte pn.-pt. 12.00-14.15 i 19.00-22.00, sb. 12.00-14.15. VIII - nieczynne. Country Life, 6 rue Daunou, 2e. Mo. Opra. Potrawy wegeteriaskie haute cuisine w uroczym sklepie ze zdrowa zywnoscia. Bufet oferuje zupy, salatki, zimne i gorace przystawki za 58F. Restauracja czynna pn.-pt. 11.30-14.30. Sklep otwarty: pn.-czw. 10.00-18.30, pt. 10.00-15.00. Chez Jo Goldenberg, 7, rue des Rossiers, 4e. Mo. St-Paul. Slynne delikatesy zalozone w 1920r. Usytuowany w samym sercu historycznej zydowskiej dzielnicy Paryza, Goldenberg przyciaga tlumy wyrobami swojej wspanialej i tradycyjnej kuchni srodkowoeuropejskiej. W 1985r Goldenberg stal sie celem ataku terrorystycznego - zycie syna wlasciciela bylo powaznie zagrozone. Dzis mozna tu znalezc paryskie gazety piszace na tematy dotyczace ydow. Plat du jour (danie dnia) - 70F. Kup koniecznie ,,borscht'' (barszcz), ,,sauerkraut'' (kiszona kapusta), ,,pickles'' (pikle), ,,pastries'' (wyroby cukiernicze, paszteciki) i inne smakolyki tradycyjnej kuchni. Otwarte codz. 8.30-23.00, stolowka 12.00-24.00. Le Trumilou, 84, quai de l'Htel de Ville, 4e. Mo. Htel de Ville. Mala przytulna kawiarenka z tarasami, z widokiem na Sekwane. Smaczne potrawy, umiarkowane ceny: 60 i 78F. Mila nieprotekcjonalna obsluga, ktora niestety nalezy do rzadkosci w lokalach, ktore sa odwiedzane przez turystow. Czynne: wt.-nd. 12.00-15.00 i 19.00-23.00. Chez Marianne, 2, rue des Hospitaliers St-Gervais, 4e. Mo. St-Paul. Oferuje mnostwo specjalow kuchni izraelskiej i innych kuchni Europy Wschodniej. Znany glownie z ,,falafel'' (30F), blini, pirogi i gateau de fromage. Mozna usiasc tu w przytulnej sali jadalnej i zamowic 4, 5 lub 6 da (50F, 60F lub 70F), takich jak kotleciki z nerek, ,,tabouli'' i ,,humus''. Tego rodzaju specjaly mozna rowniez zamowic na wynos. Czynne sb.-czw. 11.00-24.00. Casa Miguel, 48, rue St-Georges, 9e. Mo. St-George. Ogloszony ,,bastionem komunizmu'' jest wierny ideologii: kazdy placi wedlug wlasnych mozliwosci. Za lunch lub obiad placisz tu 5F (oczywiscie jesli nie jestes wrednym kapitalista). Za te sume dostajesz mase couscous (grysik ziarnisty podawany z miesem, jarzynami i sosami pikantnymi), makaronu itd. Warto odwiedzic to miejsce by odczuc ozywiona i wesola atmosfere lokalu, ktorego glowna klientele stanowia studenci. Otwarte pn.-sb. 12.00-13.00 i 19.00-20.00, nd. 12.00-13.00. Chez Paul, 13, rue de Charonne, 11e. Mo. Charonne, Ledru-Rollin lub Basille. Nie uwierzysz ile ludzi znajduje przyjemnosc w jedzeniu, poki nie zobaczysz tlumow klebiacych sie nocna pora w tej restauracji. Obsluga nieustannie serwuje cale gory znakomitych potraw rozbawionym, upojonym szczesciem (czy tez moze winem) gosciom. Przystawki 30-50F. Dania wlasciwe 60-75F. Otwarte pn.-sb. 12.00-14.30 oraz 19.30-2.00. VIII - nieczynne. Au Grain de Folie, 24, rue de Vienville, 8e. Mo. Abbesses. Jest to restauracja wegetariaska dla kazdego, z szerokim wyborem da: od couscous (specjalnosc kulinarna Afryki Polnocnej: przygotowana z grysiku ze zboza twardego, podawana z miesem, jarzynami i sosami pikantnymi), do roznego rodzaju salatek i serow. Atmosfera jest naturalna. Troche ,,granoli'' (platki kukurydziane z dodatkiem suszonych owocow w mleku) pozwala nam przypomiec, ze w glebi serca wszyscy jestesmy wegetarianami. Restauracja usytuowana jest w cichej ulicy. Kolacja la carte okolo 100F, menus 65 i 100F. Przyjmuje sie tu karty kredytowe. Czynne wt.-sb. 12.00-15.00 i 19.30-23.30, pn. 19.30-23.30. Le Refuge des Fondues, 19, rue des Trois-Frres, 18e. Mo. Abbesses. Niestety, nie ma zbyt duzego wyboru. Serwowane sa glownie dwa dania: fondue Bourgignonne (mieso w sosie winnym z dodatkami) oraz fondue savoyarde (ser w sosie winnym z dodatkami). Noca ta mala restauracyjka jest zawsze bardzo zatloczona. Za 80F mozna tu dostac przystawke, fondue, deser i pol dzbanka wina. Czynne wt.-sb. 12.00-14.30 i 19.00-21.30, pn. 19.00-21.30. Berthillon. 31, rue St-Louis-en-l'Ile, 4e Ile-St-Louis (wyspa sw. Ludwika). Mo. Cit lub Pont Marie. Najlepsze lody i sorbet w calym Paryzu. Francuskie lody, ktore z zasady sa lzejsze i mniej tluste niz amerykaskie mozna zjesc w wielu kawiarniach i restauracjach. Otwarte wt.-sb. 10.00-20. VIII nieczynne. Okolice Paryza ============== La Defense ---------- W miescie obowiazuja prawa precyzujace rozmiary i ksztalty budynkow. Zostaly one wprowadzone by zapobiec bledom architektonicznym z lat 60-tych. Powstawaly wtedy rzedy wysokich blokow, ktore do dzis nie tylko raza swa brzydota, lecz przyczyniaja sie do powstawania zatorow ulicznych. La Dwfense, polozona poza granicami Paryza i osiagalna metrem, jest calkowitym przeciwienstwem opisanego powyzej budownictwa. Zarzady 14 z 20 najwiekszych korporacji wspolzawodnicza ze soba w projektowaniu coraz to nowoczesniejszych rozwiazan architektonicznych. Najsmielszym z nich okazal sie Grande Arche - 35-cio pietrowy biurowiec w ksztalcie wydrazonego szescianu. Zrob sobie wycieczke na sam dach budynku. (Kasy biletowe czynne nd.-czw. 9.00-20.00, pt.-sb 9.00-21.00. Ostatnie bilety sprzedaje sie na godzine przed zamknieciem. Wstep 40F, osoby ponizej 18 lat: 30F.) Przyjemny jest rowniez spacer ogromna promenada na ktorej pelno sklepow, galerii i zdarzaja sie nawet nowoczesne rzezby. Autostrady biegna ponizej tej ogromnej ,,plyty'', na ktorej wybudowano La Dfense, nie czuje sie tu wiec przykrego zapachu spalin. Wersal ------ Wspanialy palac Ludwika XiV - Wersal - Versailles, w pelni odzwierciedla absolutna wladze monarchy i jego slynne powiedzenie: ,,L'Etat, c'est moi'' (Pastwo to ja). W tym palacyku lowieckim zbierala sie szlachta, przescigajaca sie w holdach skladanych krolowi. Wersal symbolizuje ogromne bogactwo i zbytek, ktore w kocu doprowadzily do Wielkiej Rewolucji. W geometrycznie rozplanowanych ogrodach Le Ntre kroluja wspaniale fontanny czynne w kazda niedziele V-IX. (Zamek jest otwarty: wt.-nd. 9.00-18.30, X-IV wt.-nd. 9.00-17.30. Kasy biletowe nieczynne na godzine przed zamknieciem. Wstep do Apartamentow i Sali Zwierciadel 31F, nd. 16F, osoby 18-25 oraz powyzej 60 lat: 16F, osoby ponizej 18 roku zycia - wstep wolny. W celu zasiegniecia informacji dzwo: 30 84 76 76 lub 30 84 74 00.) Aby dotrzec do Wersalu nalezy wsiasc w RER linia 5 jadaca do stacji Versailles Rive Gauche. (Kolej kursuje co 20 min., podroz trwa 35 min., bilet w obie strony 20F.) Cathedrale de Chartres ------------------------ ta olsniewajaca budowla zawdziecza swe istnienie nieudolnosci biurokratow. Miala byc zburzona w czasie Wielkiej Rewolucji. Przetrwala jednak i dzis jest ona najprawdopodobniej jednym z najwspanialszych zabytkow gotyckiej architektury. Zyskala wielka slawe dzieki swoim witrazom i rzezbom ozdabiajacych kazdy z glownych portali. (Czynna codz. 7.30-19.30, zima 7.30-19.00. Sb. 7.45-19.00 i nd. 9.00-10.15 i 10.45-12.00 zwiedzanie katedry jest zabronione z powodu odbywajacych sie mszy sw.) Pobyt w miescie Chartres bedzie na pewno milym odpoczynkiem od gwaru wielkich bulwarow i kosmopolitycznej atmosfery Paryza. Mozna tam dojechac pociagiem ze stacji Gare Montparnasse - podroz trwa 1 godz., bilet w obie strony kosztuje 122F. W celu zasiegniecia informacji dzwo: w Paryzu tel..45 82 50 50, w Chartres tel..37 28 50 50. Nie zapomnij, ze wiele pociagow kursuje tylko w niektore dni - upewnij sie, czy nie czekasz nadaremno. Euro Disneyland (tel..64 74 28 82), polozony na wschod od --------------- Paryza, w poblizu miasta Marne-La-Vale, jest wprawdzie mniejszy od swoich braci w Kalifornii i na Florydzie, ale znacznie bardziej stechnicyzowany. Aby tam dotrzec nalezy wsiasc do RER A4 na stacji Gare de Lyon lub Chtelet-Les-Halles. Wczesniej jednak trzeba sprawdzic, czy na rozkladzie jazdy tego pociagu stacja Chessy przy Marne-La-Valle jest oznaczona swiatelkiem. Jesli nie - pociag tam nie dojezdza. (Kursy co 30 min., podroz trwa 50 min., bilet tam i z powrotem kosztuje 58F50. Bilet mozna kupowac w samym Parku Euro Disneyland lub w paryskim biurze turystycznym na Polach Elizejskich. Zakup biletow w Paryzu jest szczegolnie wskazany, jesli wybierasz sie do Parku w czasie weekendu. (Euro Disneyland jest czynny codz. 9.00-24.00. Wstep 225F. Godziny otwarcia moga ulegacy zmianom w zimie.)